Монгол Улс хүнсний хангамжаа Солонгосчуудад алдав буюу АНХААР!

Хүнсний хомсдол дэлхий даяар нүүрлэжээ. Энэ нь сүүлийн үед улс орнуудад эдийн засгийн төдийгүй улс төрийн тогтворгүй байдал үүсгэж, бүр тэднийг хувьсгалд түлхэж буй эвгүй зүйл болон хувирч байна. Судлаачдын дүгнэж буйгаар дарангуйллаас гадна хүнсний үнийн өсөлт Ойрхи Дорнодын хувьсгалын чухал шалтгаан болсон байна. Хүмүүс өлссөн учраас шүү дээ. Хувьсгалын чимээ Ойрхи Дорнодоос хальж Хятадад ч дуулдав. Хятад хүмүүс гудамжинд гарч, “Бидэнд хоол хэрэгтэй” гэж бичсэн уриа лоозонтой жагсаж эхэлжээ.

Хүнсний үнийн өсөлт одоо дэлхийн аль ч орны жинхэнэ толгойны өвчин болсон. Энэ л хөгжиж буй орнуудын эдийн засгийн хамаг ололт амжилтыг үгүй хийнэ. Үүнээс болж Хятад зэрэг улсын ард түмэн өөрийн орны үсрэнгүй үйлдвэржилтийн үр шимийг олигтой хүртэж чадахгүй байна. НҮБ, Дэлхийн банк зэрэг олон улсын байгууллага ч хүнсний хямралд их зовинож байна. Ирээдүйд байдал улам хэцүүднэ гэж тэд үздэг. Хүн ам зүйн судалгаагаар 2012 оноос дэлхийн хүн ам 7 тэрбумд хүрэх ба 2025 он гэхэд 8 тэрбум, 2050 онд 9 тэрбумд хүрэх тооцоо гарчээ. Гэтэл, байгалийн нөөц хязгаартай төдийгүй, дэлхийн цаг агаарийн дулаарал, үүнээс үүдэлтэй ган, үер зэрэг байгалийн гамшиг, хөрсний элэгдэл зэргээс болж улс орнууд их хэмжээний ургац алдаж байна. Ургац муудсанаас шалтгаалан хүнсний үнэ сүүлийн хэдэн жил огцом нэмэгджээ. Тухайлбал, 2006-2008 онд дэлхий даяар цагаан будааны үнэ 217%, улаан буудайн үнэ 136%, шар буурцагны үнэ 125%, эрдэнэ шишийн үнэ 138%-иар тус тус өсжээ. Эрдэмтдийн тооцоогоор 2050 он гэхэд хүнс дэлхийн хамгийн үнэтэй бүтээгдэхүүн болно. Ингэхээр биднийг ойрын ирээдүйд ямар асуудал хүлээж буй нь тодорхой.

Яг энэ үед солонгосчууд Монголын Халх голын сав газарт 270 мянган га бүхий хөрс шороог тариалангийн зориулалтаар ашиглахаар боллоо. Юуны өмнө, энэ бол монголчуудын хувьд их хэмжээний газар нутаг ажээ. Жишээ авъя. Өнөөдөр Монгол Улсын улаан буудай тариалдаг нийт талбай 300 мянга орчим га. Үүнтэй харьцуулж үзэхэд солонгосчууд Халх голд Монгол Улсын нийт тариалангийн талбайтай ойролцоо хэмжээний газар мэдэж ашиглахаар болж байна. Үүнээс гадна, солонгосчууд судалж байгаад Халх голын бүс дэх хамгийн үржил шимтэй хэсгийг нь сорчилж авчээ.

Өмнөд Солонгос улс гуравдагч ертөнцийн орнуудад наад зах нь 99 жилээр газар түрээслэн эзэмших зорилт хэрэгжүүлж байгаа юм. Тухайлбал, саяхан солонгосчууд шар буурцагны тариалан эрхлэхээр Мадагаскар улсад 99 жилээр газар түрээсэлж авчээ. Гэвч, тус улсын ард иргэд үүнийг зөвшөөрсөнгүй эрх баригчдаа хүчтэй эсэргүүцсэнээр солонгосчууд тэнд газар түрээслэх боломжгүй болсон юм. Гэвч, солонгосчууд хилийн чанадад газар ашиглахын тулд янз бүрийн арга мэх хэрэглэсээр л байна. Тэд Монголыг тойрсонгүй. Өмнөд Солонгосын ерөнхийлөгч Ро Мү Хён 2006 онд Монголд айлчлахдаа санал тавьснаар тэдний дээрх ажил эхэлжээ. Улмаар, 2010 онд Өмнөд Солонгосын хөрөнгө оруулалттай Түндэмүн сауны солонгос эзэд Халх голыг хөгжүүлэх төсөл нэрээр Халх голын бүсэд 170 мянган га газар түрээслэн авах шийдвэрийг Монголын засаг захиргаагаар гаргуулав. Гэвч, энэ нь Монгол Улсын хуулийг зөрчсөн төдийгүй, монгол даргын авилгын хэргийн сэжүүрийг сэтгүүлчид олон нийтэд мэдээлсэн тул шийдвэрийг аргагүй цуцалжээ. Гэхдээ, солонгосчууд Монголын төрийн эрх баригчидтай нь шууд ажиллаж, бүр Их хурал, Засгийн газраар асуудлыг хэлэлцүүлэн зөвшөөрүүлж авав. Тэд Өмнөд Солонгосын төрийн КОЙКА байгууллага хэрэгжүүлэх Загвар аж ахуй хөгжүүлэх төсөл нэрээр Халх голд орж ирэх нь тэр.

Өнгөрсөн гуравдугаар сард дээрх төслийн нээлт болж, гэрээнд Монгол Улсын Засгийн Газрын сайд болон БНСУ-ын КОЙКА байгууллагын төлөөлөгч нар гарын үсэг зурав. Энэ арга хэмжээнд Монгол Улсын ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж оролцож үг хэлсэн нь анхаарал татсан үйл явдал байлаа. Ерөнхийлөгч энэ төсөл нь ялангуяа гадны улсуудын хөгжилд чухал гэдэг санааг онцолж, төслийг шуурхайлахыг сануулсан. Тэрээр: “Зүүн хойд азийн, улмаар Ази номхон далайн эдийн засгийн хөгжилд Монголын Халх гол төслөөр дамжуулан хувь нэмэрээ оруулж байна гэсэн үг. Төмөр зам, авто зам тавигдахыг хүлээлгүй цаг алдалгүй ажлаа эхлүүлцгээе!” гэж хэлсэн юм.

Солонгосчууд болон манай эрх баригчид энэ төсөлд хэдэн сая ам. долларын хөрөнгө оруулж, нутгийн монголчуудыг ажилд авч, Дорнод Монголд хөгжлийн загвар бий болно гэх мэдээлэл бидэнд өгч байна. Монголын нийт тариалангийн талбайг бүгдийг нь нийлүүлсэнтэй тэнцэх шахуу хэмжээний газраа ашиглуулах тус төслөөс жилд 35 тэрбум төгрөг буюу 30 орчим сая ам. доллар л Монголчуудад орлого болон хуваарилагдах юм байна. Энэ бол манай УИХ-ын 76 гишүүний жил бүр тойрогтоо зарцуулах гэж авдаг мөнгөний талд нь ч хүрэхгүй мөнгө. Үүнийг эс тооцвол Монголд хэрэгтэй зүйл тус төслөөс мэдэгдсэнгүй.

Яг үнэндээ, Халх голын төсөл дэлхийн хүнсний хямрал гүнзгийрч буй энэ үед Монголд хөгжлийн загвар бус, харин “шинэ колони”-ийн загвар байгуулах төсөл гэж л харагдаж байна. Колоничлол гэдэг нь товчхондоо колоничлогч нар колони улсынхаа баялгийг хямд өртгөөр өөрийн улсруу зөөхийг хэлнэ. Халх голд солонгосчууд асуудлыг мэдэж, нутгийн монгол хүмүүсийг хямд ажиллах хүч болгон ашиглах ба монголчуудын гол хүнс улаан буудай, төмс бус, харин өөрсдийн хүнс дүүпүү хийх шар буурцаг болон гахайн тэжээл зэрэг ургамал тариалах бололтой. Тэд Халх голын хөрсөнд ургуулсан хүнсийг Солонгосруу зөөх юм. Зам тээврийн асуудал ч шийдэгдсэн гэж хэлж болно. Монголын зүүн бүсийн төмөр замын бодлого тодорхой болж, одоо, Өмнөд Солонгосын компаниуд 3 тэрбум ам. долларын хөрөнгөөр Монголд төмөр зам байгуулж, тодорхой хугацаанд өөрсдөө мэдэж ашиглах ба манай ашигт малтмалын орд газруудаар төлбөрийг нь тооцож асуудлыг шийдэх санал тавьж байгаа юм байна. Бас, Халх голын төсөл солонгосчууд Монголд бэхжиж, хүнсний хангамжийн баазаа байгуулах ажлын зөвхөн эхлэл болохоор байна. Өмнөд Солонгосын талаас Монголд байгаль хамгаалах төслүүд хэрэгжүүлж хөрс, экологийн судалгааг ч сүүлийн үед эрчимтэй хийж байгаа юм. Монголын баруун хязгаарын сангийн аж ахуй байсан Гуулингийн талд ч солонгосчууд үзэгдэж эхэлсэн талаар мэдээлэл ирж байна.

Ийнхүү, Монгол Улс Халх голд өөрийн ард түмнийг бус, гадаад улсын хүнсний хангамж баазтай болж байна. Гэвч, Монгол Улс гадны улсуудыг хүнсээр хангах чадалтай орон уу гэвэл тийм биш. Харин ч бүр эсрэгээр, хүнсний хомсдол нүүрлэсэн хэдхэн орны жагсаалтад багтдаг юм. Газар тариалан эрхлэх нутаг хомс Монгол нь сүүлийн 20 жилийн турш гадаад улсаас хүнсний тусламж тасралтгүй авч байгаа юм. Тухайлбал, Монгол Улс Япон, АНУ, ОХУ, Энэтхэг, Хятад, Франц, Вьетнам, Казахстан зэрэг улсуудаас их хэмжээний улаан буудай, цагаан будаа, төмс зэрэг хүнсний тусламж авч байна. Гэвч, энэ байдал хэр удаан үргэлжлэхийг мэдэхгүй. Хэрэв дээрх орнуудад бидэнд хүнс илүүлчлэх боломжгүй байдал үүсвэл Монголд ирэх хүнсний тусламж зогсоно. Харин, тэр үед сүүлийн ганц тариалангийн бүс нутгаа гадныханд мэдүүлсэн Монгол Улс дотоодын нөөцдөө тулгуурлан ард иргэдээ хүнсээр хангах боломжоо аль хэдийн алдсан байх болно.

Монгол Улсын ирээдүй тун бүрхэг байна. Өнөөдөр, Монгол Улсын төр уул уурхайн солиоролд автаад, хөгжлийн асуудлыг эрүүл ухаанаар харж, шийдэх чадамжаа бүрэн алджээ. Уг нь, ард түмэн өнөөгийн ерөнхийлөгчид эцсийн найдвараа өгч байлаа. Тэртэй тэргүй хяналтгүй УИХ, Засгийн газар нь өөрийн ард түмний эрх ашиг бус, харин харь улсуудын эрх ашгийг төлөөлсөн бүлэглэлүүдийн тулааны талбар болсон энэ үед тэр л аврагч болон харагдаж байв. Яагаад гэвэл, тэр Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн тэргүүн. Гэвч, одоо найдвар талаар өнгөрч байна. Манай ерөнхийлөгчэд ядаж ард түмнээ устай нь үлдээх бололцоо байсан юм. Монгол орны нийт усны нөөцийн 10-хан хувь нь гүний ус. Тэгвэл хэдэн сая жилийн турш говийн хөрсөнд арайхийн бүрэлдсэн олон сая тонн устай нуурыг тогтвортой байдлын гэргээгээр гадаадын нэг компанид зүгээр өгчихөв. Уг нь, гэрт амьдардаг монголчууд 100 литр усыг 100-500 төгрөгөөр худалдаж авдаг юм. Тэгвэл тэр олон сая тонн усыг монголчууд өөрсдөө худалдаж авдаг үнээр тооцвол толгой эргэм их мөнгөний тоо гарна. Харин, гадны компани үүгээр ч зогссонгүй говийн уудам хөрсөнд ус хайх ба ус илрүүлбэл түүнийг нь монголчууд ашиглах эрхгүй болжээ. Монголын эрх баригчид ийм гэрээг 30 жилийн хугацаатай (20, 20 жилээр дахин сунгагдахаар) байгуулав. Гэтэл, одоо бүр монголчуудын хүнс хоолоо базаах хөрс шороог ч гадныханд мэдүүллээ. Өөрөөр хэлбэл, монгол хүний амьд явах суурь эрхийг зөрчсөн ноцтой асуудал буюу монгол хүн юу ууж, юу идэх вэ гэсэн асуулттай бид нүүр тулаад байна.

Үүгээр эрхэм ерөнхийлөгчийн болон аль нэг улсын нэр хүндэд халдах зорилго ер тавьсангүй, харин, юу болж буйг л бичсэн гэдгээ хэлье. Ерөнхийлөгч Монголын ард түмнийг хорлох санаа агуулаагүй гэдэгт мэдээж итгэлтэй байна. Гэхдээ, манай ерөнхийлөгчийн өөрийнх нь ихэд чухалчлан үзэж буй Ойрхи Дорнодын ард түмэнд ардчилал заах тухай яриа, гадны улсыг хүнсээр хангах бодлого нь Монголын ард түмний бодит амьдралаас дэндүү хол хөндий байна. Ядаж, ерөнхийлөгч маань тааруухан зөвлөхүүдтэй юм. Манай ерөнхийлөгчийн эдийн засаг, гадаад бодлого, аюулгүй байдлын зөвлөхүүд нь хэн гэдэг, ямар мэдлэг боловсролтой хүмүүс байна вэ? Тэд юу хийж юу, зөвлөж байна вэ?

Одоо, Монголын ард түмэн Халх голын хөрс шороог өөртөө авч үзэх, дээрх төслийг зогсоох асуудлыг өөрсдөө хэлэлцэж нэг мөр шийдэх хэрэгтэй гэж үзэж байна. Хүнсний хямрал дэлхийд нүүрэлчихсэн байхад гадны хүнсний тусламжаас хамааралтай Монгол Улс өөрийгөө хүнсээр хангах бие даасан бодлого явуулах цаг нэгэнт болсон. Бидэнд Чили Улсын бэлэн туршлага ч байна. Чиличүүд зэсийн уул уурхайгаас олсон орлогоосоо хөдөө аж ахуй, газар тариалангаа бие даан босгоход хөрөнгө оруулсны үр дүнд өнөөдөр хөдөө аж ахуйн хүчирхэг орон болоод байна. Онцлог нь тэд бүгдийг өөрсдөө хийсэн. Харин, Монгол Улс зэсээс олсон орлого болох 800 сая орчим ам. долларыг яаж хөдөлгөхөө мэдэхгүй байсаар 2008 оны сүүлээр тохиосон эдийн засгийн хямралын үеэр хийсгэчихсэн байдаг юм. Хэрэв бид хариуцлагад суралцаж, хүнээ сургаж, хөдөө аж ахуйгаа өөрсдөө хөгжүүлбэл Халх голд солонгос эзэнтэй 3000 хөлсний монгол ажилчин биш, харин хөдөө аж ахуйн компаний 3000 монгол захирал ард түмнээ тэжээж байх тийм ирээдүй байна гэж хэлье!

Бидэнд зөвхөн өөртөө найдах итгэл л хэрэгтэй.

Е.Өвбилэг

-Монголын төр Хятадын стратегийн ченжүүдээс долоон дор байна уу-

100 тэрбумын бонд хүлээж суутал сүүлчийн шуудай ноолуур Монголын хилээс гарлаа

Зүүн аймгийнхны энэ хаврын ноолуурыг Хятадууд худалдаж аваад дууслаа. Төвийн бүсийн ноолуур борлогдож дундаа оржээ. Нэг кг ноолуурын ханш 71-72 мянгад хэлбэлзэж байна. Баруун аймгийнхны ноолуурыг авахаас өмнө засаг 100 тэрбумаа гаргаасай гэж үйлдвэрийн эзэд ярьцгааж байна. Дэлхийн зах зээлд нэг тонн зэсийн үнэ есөн ам.доллар, нэг тонн ноолуур 112 ам.доллар байх юм.

Гэтэл манай улсын хөгжил уул уурхайгүйгээр урагшлахгүй гээд байдаг. Алт, зэс, нүүрс нэгэн цагт дуусна. Манайхан өнө эртнээс нааш мал сүргийнхээ үр шимээр амьдарч, хөгжиж ирсэн. Ялангуяа ямаан сүргийн дуусашгүй "алт" болсон ноолуураа юунд үнэгүйдүүлж, гаалийн ямар ч татваргүй хилээр гаргана вэ. Төрөөс үндэсний үйлдвэрүүдэд түүхий эдээ бэлтгэхэд нь дэмжлэг үгүйлэгдэж байгааг үйлдвэрийн эзэд болон ченжүүд ярьж байна.

"Mongol ibexc cashmere" компанийн гүйцэтгэх захирал П.Чойжилсүрэн: Монголын төр хятадын стратегийн ченжүүдээс дор байна
"Манай арьс шир, ноосны үйлдвэрлэл Хятадуудад очсон. Одоо ноолуурын үйлдвэрүүд хүнд байдалд орлоо. Түүхий эдийн үнэ 100 хувь Хятад ченжүүдийн мэдэлд байна. Монголын ямаа хоёр дахин хорогдсон. Гэтэл дэлхийн зах зээлд ноолууран бүтээгдэхүүний орон зай онгорхой, нэг кг ноолуурын үнэ 110 гаруй ам.долларт хүрчээ. Хятад улс ямаа өсгөхгүй байх бодлого барьж буй энэ үедээ манай зах зээлд эзэн суух гээд байна.

Гэтэл төрөөс ямар ч дэмжлэг алга. 1990 оноос хойш хэдэн мянган тонн цагаан алт урд хөрш рүү ямар ч татваргүй хөвөрсөн. Жилийн жилд л төр, засгаасаа дэмжлэг авсан Хятад ченжүүд ноолуурыг үнэ цохин авч дотоодын үйлдвэрүүдийг үүдээ барихад хүргэж байна. Гаалийн татвартай болгох асуудлыг Засгийн газарт тавьсан боловч хойшлууллаа. 100 тэрбумын бондын тухай яриад таг боллоо" гэв.

Үндэсний томоохон үйлдвэрлэгч "Говь" компани жилд 1000-аас дээш тонн ноолуур бэлтгэх хүчин чадалтай боловч энэ жилийн тухайд 600 тонныг л бэлтгэх бэнчинтэй байгаагаас харахад жил ирэх тусам үйлдвэр өргөжих биш буурч байна гэж П.Чойжилсүрэн ярьж байсан.

Монголд гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалттай үйлдвэрүүд эргэлтийн хөрөнгө дутмагаас шаардлагатай түүхий эдээ авч чадахгүй байгаа ажээ. Энэ нь үйлдвэрүүд бүтээгдэхүүнээ харьцангуй хямд зарснаас хуримтлал бий болгож чаддаггүйтэй холбоотой. Нөгөө талаар Монголын арилжааны банкуудын зээлийн хүү дэлхийн аль ч орноос өндөр, эргэн төлөгдөх хугацаа нь богино байгаа нь үйлдвэрээ өргөтгөх түүхий эдээ авахад хүнд гэж салбарын мэргэжилтнүүд үзэж байна.

“Төгс кашмер” үйлдвэрийн захирал Ж.Батбилэг: Бүх ноолуур Монголоос гарчихлаа
"Манайх жилд 10 тонн утас ээрч, 30 мянган ширхэг ноолууран цамц үйлдвэрлэх хүчин чадалтай. Гэвч одоогоор нэг ч кг ноолуур авч чадаагүй банкны зээл хүлээж байна. Зүүн аймгийн ноолуур гараад дууслаа. "Говь", "Буян" компани мөнгө гар-гаж нэг кг ноолуурыг 70 мянгаар авсныг эс тооцвол бүх ноолуурыг Хятадууд авлаа" гэв.

Монголын ноос ноолуурын холбооны дэд ерөнхийлөгч Г.Ёндонсамбуу: Хуйвалдаж, эцэст нь юу ч үлдээсэнгүй
"Хятадын наймаачид, тэдний гар хөл бологч ченжүүд түүхий эдийн зах, хил, гааль дахь эмх замбараагүй, зохион байгуулалтгүй байдлыг овжин ашиглаж хуйвалдан өндөр үнээр авсан бохир ноолуураа ямар нэгэн татвар төлөлгүйгээр Хятад руу экспортод гаргаж байна. Судалгаанаас харахад жил бүр дунджаар 700-1000 тонн бохир ноолуур хил, гаалиар татвар төлөлгүйгээр гарсан мэдээ байдаг.

Монголд бэлтгэгдэж байгаа бохир ноолуурын 40 гаруй хувь нь "хуйвалдааны замаар" хил, гаалиар гарч байгаагаас үйлдвэрлэл түүхий эдээр гачигдах бас нэг бодит нөхцөл бүрддэг. Тиймээс Засгийн газарт түүхий ноолуурт гаалийн татвар тогтоох асуудлыг тавьсан. Засгийн газрын ээлжилт хуралдаанаар хэлэлцэнэ" гэж ярьж байна.

Ц.Мягмарбаяр

Танилц, тєрєєс тєрсєн шинэ ТЭРБУМТАН

Ард тvмнийхээ "vйлчлэгч" элч, тєлєєлєгч болохоор тєрд орж ажиллаж байгаа тєрийн албан хаагчид чин шударгаар ажиллаж байгаа эсэхийг мэдэх нэг шалгуур нь жил бvр АТГ-т мэдvvлдэг ХОМ байдаг билээ.

Эндээс хэн нь ард тvмний тєлєє ажиллаж, хэн нь тєрийн албаны нэр хvндийг ашиглаж, олигархи болж байгааг ард тvмэн шvvдэг. Тиймээс манай сонин хар мягмар гараг хэмээн Монголын тvvхэнд бичигдэж, УИХ-ын 2008-2012 оны парлатентад суухын тєлєє таван иргэнийхээ амийг золиосолтлоо тэмцэлдсэн сонгуульд ялалт байгуулсан гишvvдийн хэн нь юуны тєлєє тэмцэлдэж, тєрд суусныг олон нийтэд мэдээлэхийг зорилоо.

Б.Чойжилсvрэн гурван жилд зургаан шинэ компанитай болжээ
Тєрийн албаны нэр хvндийг ашиглаж, хувийн эрх ашгаа хєєж, тєрєєс тєрж байгаа шинэ тэрбумтнуудын жагсаалтын тэргvvн эгнээнд 2008 оны парламентын сонгуульд МАХН-аас нэр дэвшин Увс аймгийн XV тойргоос УИХ-д сонгогдсон эрхэм гишvvн Б.Чойжилсvрэнг нэрлэж байна. Зах зээлд шилжих vеэс эхлэлтэй "Хурд" ХХК-ийн захирал 1997 онд тухайн vеийн МАХН буюу одоогийн МАН-д элссэн гэдэг. Улмаар 2005 онд намын нєєцийн томилгоогоор Ерєнхийлєгчийн Тамгын газрын дэд даргын албан тушаалд томилогдож, тєрийн алба хаших болсон автоматикч телемеханикч мэргэжилтэй залуу гишvvн маань 2008 онд УИХ-д сонгогдохдоо "Хурд-Хvнс", "Хурд-Авто", "Хурд-групп" гэсэн гурван ХХК-ийг эзэмшдэг байсан юм.

Гэтэл бизнесийн салбараасаа хєндийрч, "сонгогчид ард тvмнийхээ тєлєє завсар зайгvй зvтгэсэн" гэх энэ гурван жилийн хугацаанд тvvний эзэмшлийн компаниуд нь "Рапид харш", "Хаус инвест", ''Талын шонхор", "Сауд гоби коэл транс", "Сауд гоби блейк гоулд", "Апартмент Кей Эйч" гэсэн зургаан компаниар єргєжжээ. Мєн 2008 онд 14 сая байсан хадгаламжин дахь мєнгє нь 282 сая 659 мянган тєгрєг болж єссєн байна. МАН-ын хууччуултай мєр зэрэгцэн 2008 оны сонгуулиар УИХ-д орж ирсэн эрхэм бизнесмэн гишvvнийг сонгуулийн vеэр сонгогчиддоо 50 мянган тєгрєг тарааж, цагаан сараар 10 мянган тєгрєг барьж золгодог гээд хєрєнгє мєнгєтэй холбоотой хэл ам тасардаггvй. Энэ тухайд нь хууль батлах vндсэн ажилдаа оролцдоггvй гээд хэлчихвэл хилсдэхээргvй гишvvний маань удирддаг компаниудтай холбоотой бололтой. Тиймээс тvvнийг 2008-2012 онд тєрєєс тєрж буй шинэ тэрбумтан буюу олигархиар нэрлэж байна.

Н.Энхболдын дансан дахь мєнгє єсчээ
2008-2010 оны ХОМ-ээ мэдvvлсэн УИХ-ын гишvvдийн хєрєнгє, зоорийн жагсаалтад УИХ-ын гишvvн Б.Чойжилсvрэн шиг хєрєнгє, мєнгє нь vсрэнгvй єссєн хvн байсангvй. УИХ-ын бусад гишvvд єнгєрсєн хугацаанд хєрєнгє зоорио нэмэгдvvлэхэд тєдийлєн анхаараагvй бололтой. Юутай ч Б.Чойжилсvрэнгийн араас УИХ-ын гишvvн Х.Бадамсvрэн 2008-2010 онд ''Тун эрдэнэ фарм", А.Тлейхан "Зангал" ЗБН-ийн 51 хувь, Ц.Цэнгэл ''Хасвуу" компанийг эзэмшдэг болсныг эс тооцвол єєрийн эзэмшлийн компанийн тоогоо нэмэгдvvлсэн хvн байсангvй. Харин хадгаламжин дахь мєнгє нь огцом нэмэгдсэн гишvvдийг нэрлэвэл УИХ-ын гишvvн Х.Баделхан 2008 онд 62 сая тєгрєгтэй байсан бол 2010 онд 179 сая 700 мянга болжээ. Мєн УИХ-ын гишvvн Н.Ганбямба 2008 онд 294 сая орчим тєгрєгтэй байсан бол 2010 онд 294 сая 538 мянга, Х.Жекей 2008 онд хадгаламжгvй байсан бол 2010 онд 24 сая 987 мянга, Д.Лvндээжанцан 2008 онд найман сая тєгрєгийн хадгаламжтай байсан бол 2010 онд 63 сая, Д.Одбаяр мєн найман сая тєгрєгийн мєнгєн хуримтлалтай байсан бол 2010 онд 68 сая 248 мянга, хадгаламжгvй байсан Д.Тэрбишдагва 141 сая, 16 саяын хадгаламжтай байсан Н.Энхболд 181 сая тєгрєгийн хадгаламжийн данстай болсон байна.

Тvvнчлэн УИХ-ын гишvvн Р.Амаржаргал "Шим" ХК-ний 5561, "Чимбай" ХК-ний 26 ширхэг, Ц.Сэдванчиг "Жаргал жигvvр" ХХК-ний 500 ширхэг хувьцааг тус тус нэмж авчээ.

С.Энхзаяа

Монголд зах зээлийн эдийн засаг хөгжсөн 20 жилийн сургамжууд

Профессор С.Будням (Үндэсний хөгжлийн хүрээлэн)

1. 1990-ээд оны шинэчлэлийн (реформ) үр дүн
Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн системээс нээлттэй зах зээлийн системд шилжих процесс 1990 онд эхэлснээр монголын иргэд нийгэм-эдийн засгийн сүйрлийг–үйлдвэрлэл, амьдралын түвшиний эрс уналт, гэмт хэргийн өсөлт (аллага, далд эдийн засаг, авилга), дундаж наслалтын бууралт, ардчилалын үнэ цэнэд илтгэл алдах зэргээр амссан болно. Бүрэлдсэн капитализм нь үр ашиг багатай нь хөдөлмөрийн бүтээмж бага, амьдралын түвшний өндөр ялгаа, хувийн өмчийн сул хамгаалалт, ирээдүй бүрхэг зэргээр илэрч байна. Интеграл (нэгдсэн) үнэлгээ нь “Ямар ч байсан ч тэсэж өнгөрөв” эсвэл “ Сүйрлийг хэтлэн давав” гэсэн дүгнэлтүүдийн алинд нь илүү жин хамаарч байна. Мөн “Хэдий хэцүү байсан ч капитализмыг бүрдүүлэв”, эсвэл “Бүрэлдсэн эдийн засгийн механизм, үр ашиг муутай гэсэн дүгнэлт ч гарч байна. Харин бид ямар сургамж авсан бэ? Эдийн засгийн бодлогын алдааны мөн чанарын талаар Ф.Нейт хэлэхдээ: “Хамгийн гол нь мэдэхгүй байхдаа бус, харин үнэн хэрэгтэй буруу байсан олон зүйлийг олж мэдсэн мэдлэг” юм гэжээ. Тэгвэл монголын шинэчлэлийн бодлогын үндэс болсон “Алдаатай олон зүйлс” багассан уу? Алдаанд хэн буруутай вэ? Хэн хариуцах вэ? гэсэн асуулт бол түүхчид, нийгэм судлаачдын асуудал юм. Миний хариулт бол юуны түрүүнд социалист баримжаатай хөгжиж байсан орнуудад шинэчлэлийн алдаатай стратегийг явуулахгүй байх найдвартай хамгаалалт бүрдүүлж чадаагүй эдийн засгийн шинжлэх ухаан буруутай юм. Гэвч өнөөгийн түвшинд юуг хийж болохгүй, шийдлийг хэрхэн олох талаар 20 жилийн өмнөхтэй харьцуулахад сайн мэдэх болж, гаргасан алдаагаа ойлгох нь шинэчлэлийн үндсэн үр дүн юм. Гэхдээ монголын засгийн газар энэхүү үр дүнг бүрэн хүлээж аваагүй байгаа нь хийх ажил байгааг гэрчилж байна.

Сургамж -1. “Макро эдийн засгийн хуулиуд нийтлэг”
Макро эдийн засгийн цагаан толгой нь өндөр инфляцийг удаан хугацаанд байлгаж болохгүй бөгөөд үүний тулд мөнгөний массын өсөлтийн хурдац, инфляцийн хүлээлтийг барих зайлшгүй шаардлагатай хэмээн үздэг. Тэгвэл үнийг чөлөөлсөн нь хоёрдахь хүчин зүйлийг тооцоогүйгээс болж инфляцийн хүлээлтэнд шинэчлэлийн “Цочир эмчилгээ” шинж нь таагүй нөлөөлөл үзүүлж, эрчим хүчний үнийн эрс өсөлтөнд хүргэсэн байна. Мөн өөр нэг чухал асуудал нь шилжилтийн эдийн засгийн онцлогийг тооцоолгүй мөнгөний массын удирдлагаар инфляцийг барих гэсэн оролдлогын бүтэлгүйдэл юм. Үнийг чөлөөлөх үйлдэл нь институцийн ямар ч бэлтгэлгүй хийгдсэнээр гиперинфляци, хадгаламжийн конфискац, хүн амын орлогын бууралт гэсэн гурван үндсэн үр дагаварыг буй болгосон юм. Тэрээр аж ахуйн нэгжүүдийн дансан дахь хэрэгслүүд үнэгүйдсэн ба зээлийн систем хөгжөөгүй байсан нь үл төлөгдөх хэлбэр өсч улмаар бартерын солилцооны хэмжээ нэмэгдсэн болно. Энэ нь үйлдвэрлэлийн уналтыг гүнзгийрүүлсэн билээ. Үүний дүнд мөнгөөр солигдох бүтээгдэхүүн багасч, харин мөнгөний массын өсөлтийн хурдацыг барих бодлого нь зохих үр дүнгээ өгөөгүй. Зарчмын хувьд тэр үнэ өсөхөд хүрсэн байв. Алдааны үр дүн нь 1992 онд хэрэглээний үнийн индекс 6 дахин өссөн бол 2002 онд 16 дахин өссөнд оршино. Үнийг чөлөөлөх альтернатив арга байдаг уу? Шинэчлэл хийхээс өмнө судлаачид хэд, хэдэн хувилбар дэвшүүлж байсны нэгийг 1984 онд Хятад улс хэрэгжүүлсэн болно. Хятад улсад үнийг чөлөөлөх процесс 15 жил үргэлжилсэн ба эдийн засгийн эрчимтэй өсөлтийг дагуулсан юм. Мөн монгол улсын хөгжилд дэлхийн зах зээлд 2000-2008 онуудад үнэт металлын үнэ өссөн аятай нөхцлийн үед монголын эдийн засгийн өсөлт, төсвийн орлого нэмэгдэхэд институцийг бататгах болон эдийн засгийг шинэчлэх төрийн зардлыг ихэсгэх боломжийг алдсан явдал юм.

Сургамж-2. “Хувийн өмч (бараг) ямагт улсын өмчөөс давуутай
1980 оны төгсгөл, 1990 оны эхээр хувьчлалын дараа үр ашиг муутай үйлдвэрлэлийн газар “эзний мэдрэмжээр” үр ашигтай болж хувирах тухай их яригдаж байсныг одоо тэр болгон санахгүй байж болно. Энэ асуудлаар дэлхийд хийгдсэн 35 судалгааны үр дүн 2009 онд гарсан юм. Судлаачдын дүгнэлтийг авч үзвэл ямар ч болов богино болон дунд хугацаанд хувьчлал нь функциональ үйл ажиллагаа сайжрах баталгааг өөрөө өгдөггүй, аж ахуйн нэгжийг хувийн өмчид өгсөн үр дүн Зүүн европд эерэг гарсан бол Орос болон тусгаар тогтносон улсуудад нойль буюу сөрөг гарсан байна. Сүүлчийн дүгнэлт монголд нэгэн адил хамаарагдана.

Сургамж-3. Хувийн пүүс компаниуд орлого максимумчлах ба нөхцөл муудвал илүү ажилтнуудаас сална
Бүтээгдэхүүний хэрэгцээ буурах болон мөнгөний хэрэгсэл дутагдах, үйлдвэрлэлийн хүчин чадал илүүдэх нөхцөлд хувьчлагдсан аж ахуйн нэгжийн захиралууд өөрсдийн ажилтнуудыг халахгүйгээр янз бүрийн боломжийн арга мэх хэрэглэсэн байна. Зарим нь барууны менежерүүд эдийн засгийн өсөлтийн үед нэмэлт ажилтан авдаг аргыг ч хэрэглэсэн байна. Хөдөлмөрийн зах зээлийн бусад гайхалтай онцлогийн талаар шинэчлэлийн үндсэн шийдэл гарсны дараа судлаачид бичиж байв. Ийм корпоратив удирдлага Югославд байсан бөгөөд харин Барууны орнуудад тун ховор тохиолддог байна. Энэ нь социалист үзэл суртлыг сэтгэлгээний инерц хадгалагдаж, зах зээлийн “зэрлэг” хуулинд суралцаагүйн нэг гэрч юм.

Сургамж-4. Төсвийн хатуу хязгаарлалт нь зөөлнөөс ямагт сайн
Социалист монголд мөнгийг илүү зарцуулсан захиралыг загнан сануулж, өрийг хүчингүй болгож байв. Унгарийн нэрт эдийн засагт профессор Янош Корнай нэрлэсэн юм. Саахүүгийн зөөлөн хязгаарлалт нь хөрөнгийг үр ашигтай зарцуулахад нөлөөлөхгүй нь мэдээж билээ. Эндээс үүдэн шинэчлэлийн эхэнд аж ахуйн нэгжүүдийг банкаар дамжуулан санхүүжүүлэхийг дагасан бөгөөд тэр нь төсвийн хатуу хязгаарлалтанд байх сонирхолыг агуулдаг. Шинэчлэлийн туршлага болон онолын судалгааны дүн нь засаглал сул байхад хязгаарлалтыг чангалах нь ашигтай бус бөгөөд их хэмжээний дампуурал дагуулах аюултайг илрүүлсэн байна.

Сургамж-5 Эдийн засагт төрийн үүрэг нь шөнийн манаач
Энэхүү тунхаглал нь эдийн засагт төрийн үүргийг “зөв” хууль гаргаж, түүний биелэлтийг хангах хэмээн үзэж байв. Уг тунхаглал нь 1980-аад онд Латин Америкийн орнуудад, 1990-онд социалист баримжаатай орнуудад радикал либералчлалын хөтөлбөрийг санал болгосон олон улсын шинжээчдийн толгойд ноёрхож байв. Харин ихэнхи эдийн засагчид уг хандлагыг хэмжээгүй нийгэм эдийн засгийн сурах бичгүүдэд үйлдвэрлэлийн болон нийгмийн бодлогын талаар ихээхэн ач холбогдол өгч тусгагдсан байдаг. Харин зарим сурах бичгүүдэд (Cyter Dietz (1987) “Шинэчлэлийн үед төрийн үүрэг ихсэх бөгөөд үр ашигтай либералчлах нь төрийг хүчирхэг байхыг шаарддаг гэжээ. Энэ дүгнэлт нь шинэчлэлийг амжилттай явуулсан Словен, Чех, Словак, Унгар зэрэг орнуудад пүүс компаний шийдэлд төрийн оролцооны түвшин өндөр байснаар амжилтанд хүрчээ.

Сургамж-6. Төлөвлөх хэрэггүй, зах зээл өөрөө бүгдийг шийднэ
Энэ тавдахь алдааны үр дагавар бөгөөд тусгайлан сануулах хэрэгтэй юм. Шинэчлэлийн эхэнд монголын төлөвлөлтийн систем бүрэн устсан юм. Зөвхөн 2003 онд төлөвлөлтгүйгээр хурдан хөгжих боломжгүйг ойлгож эхэлсэн юм. Тэгвэл Хятад улс социалист үеийн төлөвлөлтийн институтаас алхам, алхамаар орчин үеийн индикатив төлөвлөлтийн системийг бүрэлдүүлсэн болно. Ингэснээр “эдийн засгийн гайхамшиг”, “гүйцэж хөгжих”-ийн амжилтын зайлшгүй элемент нь дээрх систем байсныг түүхэн туршлага нотолж байна.

Сургамж-7. Зардлаас үл хамааран шинэчлэлийг үргэлжүүлэх хэрэгтэй
1990-ээд онд шинэчлэлийг үргэлжлүүлэх хэрэгтэйг тасралтгүйг давтаж байсан боловч зардлын тухай хэн ч сануулаагүй болно. Тэгвэл өнөө үед ямар ч шинэчлэл нь хэвшил болсон хөрөнгө оруулалтын салбараас нөөц гаргахын дагуулах, эмх зохион байгуулалт алдагдах болон рентийн хайлтын процессыг (талцах, авилга, сүүдрийн үйл ажиллагаа гэх мэт) эрчимжүүлдэг болохыг мэдэх болсон. Шинэчлэл нь төсөл бөгөөд түүнийг эхлэхээс өмнө хүлээгдэх үр ашиг болон зардлыг харьцуулах хэрэгтэй юм. Хэрэв төлөвлөснөөс гажуудах тохиолдолд хөтөлбөрийг өөрчлөхөд бэлэн байх ёстой байв. Харамсалтай энэ алдаа одоо ч гэсэн ихээхэн давтагдаж байна.

Сургамж-8. Институудын комплементорын буруу ойлголт
Институцийн нэг хэлбэрийг үр ашигтай өөрчлөхийн тулд бусдыг бас нэгэн адил өөрчлөхийг шаардана. Энэ утгаар институудын комплементорын тухай яригдана. Тухайлбал, гадаад худалдаа болон дотоодын зах зээлийн либералчлал нь хоёр шинэчлэл бөгөөд төгсгөлдөө нэг нэгнээ дэмжсэн эерэг үр дагаврыг хүчтэй болгосон байх ёстой. Эндээс хоёр шинэчлэлийг нэгэн зэрэг хийх хэрэгтэй гэж үзэж болохгүй ба ирээдүйд статикийн хувьд эерэг комплементор байх боловч динамикийн хувьд тэдгээр нь сөрөг комплементор байж болно. Хэрэв тухайлбал гадаад худалдааг либералчлахад үнэ тэнцвэрт төлөвт хүрч амжаагүй байхад дотоод, гадаад үнийн ялгааг ашиглах рентийн их боломж бүрэлддэг. 1992 онд өнгөт металлын үнэ монголд дэлхийн түвшнээс 10 дахин бага байв. Эл байдал бизнес эрхлэгчдийг эдгээр түүхий эдийн нөөцийг ямар ч үнээр гадагш гаргаж ашиг олоход түлхэсэн болно. Ингэснээр дотоодын хэрэгцээг хангах асуудлаас гадна экспортын нөөцийг хуримтлуулах нь утгагүй болж байв. Энд сонирхуулж тэмдэглэхэд 1992 онд Шинэ Зеландад төсөөтэй шинэчлэл хийсэнийг дүгнэж нэгэн шинжээч дотоодын зах зээлийг либералчлахаас өмнө гадаад худалдааг либералчилж болохгүй хэмээн шууд хэлсэн байдаг. Хятадад эдгээр шинэчлэл аажим явагдсан бөгөөд 1979 оноос эхэлж 1992-1993 онд төрийн хяналтаар дууссан байна.

Сургамж-9. Цочир эмчилгээ хамгийн сайн стратеги
Энэхүү тунхаглал нь 1980-аас 1990 оны эхэнд шинэчлэлийн үзэлд төв нь болж ноёрхож байв. Үнэн хэрэгтээ тэр нь өмнө тохиолдсон дэлхийн туршлагатай зөрчилдөж байсан бөгөөд тухайлбал цочир эмчилгээний тод жишээ бол олон оронд болсон социалист хувьсгалууд, мөн Хятадын их үсрэлт (1958-1961) болон соёлын хувьсгал (1966-1970)-г дурьдаж болно. Мөн цочир эмчилгээний нийтлэг чанар А.Пиночетын 1974-1983 онд Чилид хийсэн, Маргарет Тетчерийн 1980-аад онд хийсэн шинэчлэлийн анхны үнэлгээнд агуулагдаж байв. Пиночетийн шинэчлэлийн эхний үр дүнгүүдийг “Чилийн эдийн засгийн гайхамшиг” гэж байсан бол сүүлдээ тэр нь хүлээсэн үр дүнг өгөөгүй билээ. Тетчерийн шинэтгэлийн хүрээнд 1986 онд хийгдсэн биржийн үйлдлийн либералчлал нь өнөөгийн санхүүгийн хямралын үндсийг тавьсан хэмээн үзэх хандлага ч байгаа билээ. Иймд түүний шинэчлэлийн үр дүн тээнэгзэл түрүүлж байгаа болно. Унгарын нэрт эдийн засагч профессор Я.Корнайгийн сүүлчийн нийтлэлүүдийн нэгэнд цочир эмчилгээ,, үе шатлах тал баримтлагчдын хоорондох маргааныг дүгнэж бичихдээ:

Ихэнхи социалист орнуудын засгийн газарт нөлөөтэй байсан барууны шинжээчид хурдалсан хувьчлалын санааг зөвлөж байв. Түүнийг хэрэгжүүлсэн орон бол ОХУ юм. Чухамдаа энэ стратеги нь эргэлтгүй хорт процесс “..Хөрөнгө болон засаглалын төвлөрөлд хүргэсэн болно. 10-15 жил өнгөрсний дараа ихэнхи шинжээчид шилжилтийг аажмаар хийхийг зөвлөгчид зөв байсныг хүлээн зөвшөөрсөн байна гэжээ”
1990-ээд оны үндсэн сургамж Шинэчлэлийн шинэ ойлголт

Эдгээр алдаануудын талаар үндэсний хөгжлийн хүрээлэнгийн матемтик загварчлал мэдээлэл хангамжийн секторт хийгдсэн “Шилжилтийн эдийн засгийн статистик шинжилгээ, математик загварчлал” ажлын тайланд тодорхой авч үзэгдсэн болно. Уг судалгаа нь Монгол улсын ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн мөрийн хөтөлбөрийн дагуу хийгдэж байгааг дурьдах хэрэгтэй юм. Уг судалгааны үндсэн дүгнэлт нь хөгжилтэй институцын орчноос институцийг өвлөх ба хөгжлөөр сулхан орчинд зөөхөд хүлээн авч тухайн орны орчинд зохицох институцаас эхлэх зүйтэй бөгөөд тэгсэнээр хэвшсэн соёл, институц, технологийн болон бусад хязгаарлалтыг сулруулахад чиглэгдсэн байх хэрэгтэй. Тэдгээрийн хязгаарлалт сулрах хэмжээгээр дундын шинэ институцад шилжих ба тэр шилжилт нь эцсийн зорилгонд хүртэл үргэлжлэнэ гэсэн үг юм. Ер нь амжилттай болсон бүх шинэчлэл нь энэ схемээр явагдсан бөгөөд цочир эмчилгээг дагалгүйгээр шилжилтийн институцийн стратегийг баримталсан байна. Энэ сургамжаас үүдэн шинэчлэлийн шинэ ойлголт гарч байгаа бөгөөд шинэчлэл нь нэг мөчийн үйлдэл бус, харин дэс дараалсан шилжилтийн институцийг бүрдүүлэхэд чиглэгддэг байна.
2010 онд хямралаас гарсан бөгөөд монголын эдийн засгийн хөгжлийн чухал асуудлуудыг илрүүлсэн нь анхаарал татахгүй байх ёсгүй юм.
Нэгдэх асуудал нь хямрал болохын өмнө байсан загвараар монголын эдийн засгийн хөгжлийн хандлага үргэлжлэх боломжгүйд оршино. Гэтэл нөлөөтэй хэсэг нүүрс, зэс, алтны үнийн өсөлтөнд дулдуулан хямралын өмнөх аятай нөхцөл эргэн ирж, ДНБ өсөж хүн амын амьдралын түвшин дээшлээнэ хэмээн үзэж байгаа нь хэдийгээр хямралын өмнөх загварыг илт номлоогүй ч тийм санаархалыг хойш тавих нь чухал юм.

Хоёрдахь асуудал нь хямралын үед банкны системийг хохирол багатай хадгалж үлдсэн боловч уг систем нь гаднын банктай харьцуулахад өрсөлдөх ямар ч чадваргүй нь урт хугацааны зээл олголт болон зээлийн хүүгийн аль алинаар ч харагдаж байна.

Дэмчигдонров ван хятадуудыг Өвөр Монголын армид дайчилж, хятадынх нь эсрэг тулалдуулдаг байжээ

1936-1945 онд Өвөр Монгол есөн жил, Японы ивээл дор тусгаар тогтносон юм. Зэвсэгт хүч нь 20 мянган хүнтэй, 70 их буу, таван танк, нэг байлдааны онгоцтой байжээ.

Япон цэргийн формыг жаахан өөрчлөөд өмсч жигдэрнэ. Сэлэм барьсан өвөр монгол цэргийн даргын зургийг үзэж байсан агаад, яг л япон офицер шиг сүртэй үзэгдэнэ билээ. Японд сурч бэлтгэгддэг ч байж.
1936 онд Хөх хотыг эзлэхийн төлөө хятадын гарнизонтой ширүүн тулалдаан хийжээ. Анхны энэ тулалдаанд 15 мянган хүн оролцсоны долоон мянга нь алагдаж, олзлогдсон байна.
1937 онд Цахарын операци, Тайюаний тулалдаанд Хятадын цэргийг бутцохиж, ялжээ (Японы дэмжлэгтэйгээр).

Их төлөв харуул хамгаалалтын ажил хийж байсан энэ арми 1945 онд Монгол улсын армитай байлдахаас татгалзаж, харин Плиев командлагч дунд нь явсан зөвлөлтийн цэрэг рүү довтолж хиар цохиулжээ. Энэ армийн зарим үлдэгдэл бууж өгөлгүй, тусгаар тогтносон Өвөр Монголын төлөө байлдсаар, хамгийн сүүлд Эрхэмбаатарын отряд Маогийн цэрэгт дийлдэн устгагдсаан.

Өвөр Монголын армийг Ли Шоушин гэх авъяаслаг жанжин командалдаг байжээ (ханзаас галигласан нэр бөгөөд монгол нэрийг нь тодруулах нь зүйтэй юм). Бас олон хятад цэрэг явган ангиудыг бүрдүүлж. Өвөр Монголд олон хятад байсан тул, хятадуудыг ч цэрэгт татах нь ойлгомжтой.

Дэмчигдонров ван маань хятадуудыг Өвөр Монголын цэрэг болгож дайчлаад, Хятадынх нь эсрэг амь хайргүй тулалдуулдаг айхтар удирдагч байжээ.

Ч.Мөнхбаяр

“ТВ9″ телевизийн мэдээллийн албаны дарга Б.Отгон: Тавантолгойг эзэмшдэг эрх мэдэлтнүүд Монгол төрийг хүчгүйдүүлж байна

“ТВ-9″ телевиз Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумаас Гашуун сухайтын боомт хүртэл нүүрсний зам дагасан сурвалжлага хийгээд иржээ. Тэнд байдал ямар байгаа талаар “ТВ-9″ телевизийн мэдээллийн албаны дарга Б.Отгонтой ярилцлаа.

-Холын хүнээс үг сонс гэдэг. Томилолтын сониноосоо манай уншигчидтай хуваалцаач?

-Өнгөрсөн долоо хоногт байгаль орчноо гэсэн сэтгэлтэй нутгийн иргэд, иргэний хөдөлгөөнийхөнтэй хамт Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумаас Гашуун сухайтын боомт хүртэл нүүрсний зам дагасан сурвалжлага хийж дөрөв хоног яваад ирлээ. Оюутолгой, Тавантолгой гэсэн том уурхайнууд ашиглалтад орсноор Монгол Улс хөгжиж, монголчууд ажлын байртай болох, ашиг олох тухлй л улс төрчид ярьдаг. Тэнд очихоороо дарга нартай нь уулзаад, бэлдсэн газраар нь ороод, хоолыг нь идчихээд л ирдэг учраасрал ямар байгааг мэддэггүй.

Гэтэл тэнд нүүрсний зам дагасан амьдрал хүнд, байгаль экологийн сүйрэл болж хүний эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрх дээд зэргээр зөрчигдөж байна. Монголын алдарт 33 говийн нэг Галбын говьд цаашид хүн амьдрах уу, үгүй юу гэдэг асуудлыг ч ярих цаг болж. Тавантолгойн хувьцааны ихэнхийг авсан хэдэн хүн хууль зөрчиж, байгаль орчин бохирдуулж байхад ямар ч арга хэмжээ авахгүй, нуун дарагдуулж байгааг олон нийтэд ил болгохоор яваад ирлээ.

-Баялгийн уурхай болсон энэ нутгийн иргэд хэрхэн амьдарч байна. Амьдралд нь өөрчлөлт гарч байна уу?

-Орон нутгийн “Тавантолгой” ХК-ийн 51 хувийг орон нутаг, 49 хувийг “Ажнай” тэргүүтэй хэдэн компанид өгсөн хэр нь энэ компаниудынхаа мэдэлд орчихсон. Өмнөговьчуудад, Монголын ард түмэнд хүртээлтэй зүйл алга. Тэр компанийн хууль зөрчсөн үйлдэл хэрээс хэтэрсэн байна. Тэнд 40-50 хятад компани нүүрс тээвэрлэлт, хөрс хуулалт, олборлолт хийж байна. Тэд Монгол Улсад бүртгэлтэй эсэх нь мэдэгдэхгүй. Борлуулах үйл явц бүхэлдээ хятадуудын гарт оржээ.

Монгол жолооч нүүрс тээвэрлээд Гашуун сухайтын боомтоор гараад 10 км явах эрхгүй байхад хятадууд Монголын нутаг дэвсгэрт 252 км газар нэвтрээд, нүүрсийг нь олборлоод, зөөгөөд хөрсийг нь хуулаад, ачиж байна. Өнөөдөр Монголоор дүүрэн ажилгүйчүүд байгаа. Ажилгүйчүүд яагаад тэнд очиж машин барьж болохгүй гэж. Бид яагаад өөрсдөдөө ажлын байр бий болгодоггүй юм. Тэнд ажил хайж очсон монголчууд шахагддаг бол хятадууд аль гэрэл, цахилгаантай гэсэн газар гэрээ бариад баазаа байгуулсан байна. Энд Монголын хууль үйлчлэхгүй.

-Нүүрсний том тэргүүд говийн хөрсийг сэндийчиж байгааг манай сонин өнгөрсөн намар цуврал сурвалжлагаараа хүргэж байсан. Өөрийн нүдээр харахад ямар байна?

-Нүүрс тээвэрлэж 252 км замаар долоон жил болж байгаа мөртлөө орон нутгийн Тавантолгой компани ганц километр засмал зам тавьсангүй. 100 тоннын даацтай 5000 том тэрэг говийн эмзэг хөрсөн дээгүүр өдөр шөнөгүй явж талхалж байна. Зам нь одоо машин явах боломжгүй болж эвдэрсэн учраас жолооч нар аль дуртай газраараа давхиж байна.

Түүнээс болоод хөрсний цөлжилт, талхжил, хуурайшилт болж байна. Говьд хамгийн тулгамдсан асуудал бол усны хомсдол. Цөлжилтийн улмаас ургамал, биологийн төрөл зүйл устаж, газрын гүний ус доошилж хөрсөн дээрээ ямар ч усгүй болжээ. Иргэд нэг литр усыг 30 төгрөгөөр худалдан авч байна. 2000 оны үед нүүрсний зам аагуу малчид амьдарч байсан бол одоо нэг ч айл алга.

Зам нь машин явахад хэцүү учраас осол их гардаг. Эвдрэх, онхолдох, мөргөлдөх бол жирийн үзэгдэл. Бидний явах замд дугуй нь хагарсан, онхолдсон машин хэд таарсан. Өнгөрсөн жил арван залуу амь насаа алдсан, түүнээс олон хүн гэмтэж бэртэн, гахир дутуу болсон байна. Дайн байлдаан, цунами болдоггүй манайх шиг улсад ийм олон хүн үхнэ гэдэг байж боломгүй зүйл. Тиймээс энэ байдалд анхаарлаа хандуулах цаг болжээ.

-Сурвалжлагын явцад хамгийн их сэтгэл зовоосон зүйл юу байв?

-Бид өндөр чанарын, коксжих нүүрсээ Хятад руу гаргаад, дэлхийн зах зээлд 150 доллараар үнэлэгдэж байгаа эрчим хүчний нүүрсээ байгальд нь хог болгон хаяж байгаад харамссан. Гэтэл Ашигт малтмалын хуульд “Уурхайг сорчилж ашиглаж болохгүй” гэсэн заалт байдаг. Гэтэл энэ хуулийг зөрчөөд сорчилж ашиглаад байхад хяналт тавьдаг төр засаг алга. Дэлхийн зах зээл дээр коксжих нүүрсний үнэ 300 ам.доллар байна. Гэтэл уурхайн аман дээр 25 доллар буюу арав дахин хямд үнээр өндөр чанарын коксоо экспортолж байгаа юм билээ.

Гашуун сухайтын хилээс арав гаруй км-ийн наана байдаг “Цагаан хад” нүүрс буулгах газарт очлоо. Говийн Багадархан цаазат газрын бүсэд ордог энэ газраар дамжин жилдээ найман сая орчим тонн нүүрс гаргаж байна. Тэнд хилээр гаргах бүх нүүрсийг буулгаад, буцаагаад ачиж байна. Тэнд нүүрсний хаалт, хамгаалалт, шороо тоосноос сэргийлсэн юу ч байхгүй. Дарга нар “Цагаан хад”-нд очиж үзэх хэрэгтэй. Оршин сууж байгаа иргэд нь “Бидэнд эрүүл мэнд, ирээдүйнхээ тухай бодоход хэцүү байна” гэж ярьж байна лээ. Энд дэлгүүр, гуанз нь юаниар гүйлгээ хийдэг. Тэнд хятад хүн ажиллахгүй газар алга. Пүүн дээр нь хүртэл хятад хүн сууж байх юм.

-Орон нутгийн Тавантолгойн удирдлагатай уулзсан уу?

-Уурхайн даргатай нь уулзахад бидэнд мэдээлэл өгөөгүй. Гэхдээ тэднээс авах ч шаардлагагүй л дээ. Хамгийн гол нь бид хэн нэг даргын ажлыг сурталчлах гэж яваагүй. Иргэдээс авсан мэдээлэл хангалттай байсан. Энд ирээд ч холбогдох хүмүүстэй уулзаж байна. Хууль зөрчөөгүй гэж хэдж байгаа сайд ч байна. Гашуун сухайтын боомтод дараалалд зогсож байгаа машины цувааг тоолж барахгүй. Дөрвөн минут тутамд 100 тоннын даацтай машин хилээр гардаг гэхээр тэр их мөнгө хаашаа ордог юм бол. Долоон жилийн турш тасралтгүй нүүрс зөөсөн гэхэд Өмнөговь аймаг яаж хөгжив, ард иргэд нь юу авав гэдэг сонин. Энэ бүгдээс дүгнэхэд Таванголгойг эрх мэдэлтэй хүмүүс эзэмшдэг болохоор хууль үйлчлэхгүй, Монгол төр хүчгүйдэж байгаа юм.

М.Гангар
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ”

Таван толгойн там буюу төрд шургасан олгиархуудын луйвар

Дээдсийн тансагал, мөнгөний шунал Монголыг мөхөл рүү илгээж байна Таван толгойн ордоос иргэн бүртээ хувьцаа хүртээх тухай хариуцлагтай амлалт өгч байгаа УИХ, ЗГ т Таван толгойн ордыг хэсэгчилэн ашиглаж байгаа Энержи ресурс, орон нутгийн Таван толгойн хууль бус үйлдэл, байгаль орчин , хүний эрүүл мэндэд учруулж байгаа хор хохирлыг таслан зогсоох чадамж алга. Хариуцлагагүй , хууль үйлчилдэггүй ийм төрд таван толгойг даатгаснаар энэ орд газар бас л Оюу толгойн араас орж баялгийг нь гадныхан балгийг нь Монголчууд хүртэх болоод байна.
Орон нутгийн Таван толгой хэмээх энэ ам бол Таван толгойн бүлэг ордын нэг хэсэг .Гэвч эндээс нүүрс олборлох , тээвэрлэх явц тэр чигтээ мөнгөн хүүлэгчдийн гарт орсон . Дэлхийн зах зээлд 300 долларын үнэтэй коксжсон нүүрсийг энд газар дээр нь 10 дахин бага буюу 25 хан доллараар үнэлж байна. Олборлох Квот авсан нэрийн дор газар дээр нь 32 доллар болгон дамлаж , урп хил хүргээд 52 доллар гэх мэтээр зууч, ченжийн халаас дамжсаар Хятадын хилээр гараад хэд нугарч зарагдан. Эндээс олсон мөнгөнөөс Монголоос ажнай Бат Эрдэнэ, УИХ-ын гишүүн Чойжилсүрэн тэргүүтэй цөөхөн хэдэн Монгол хувь хүртээд ашгийн ихэнхийг хятадууд халаасалж байна. 4 минут тутамд 100 тн ын машиын гаргаж байна
Таван толгойн орд газарт Монгол хүн ядаж нүүрс ухаад, эсвэл тээвэрлээд амьдралаа залгуулах боломж алга. Монгол жолооч нүүрс тээгээд Хятадын хилээс цааш 10 км ээс цааш алхах эрхгүй бол харин манай хилээр 254 км нэвтэрч орж ирээд бүхэл бүтэн суурингаа байгуулаад бүр орд газраас нь нүүрс олборлож, түүнээ тээвэрлэж , тэр ч бүү хэл хэмжих пүүн дээр ч хятадууд байна.

Өндөр чанарын коксжих нүүрсийг нь хятад руу ачиж харин цахилгаан станц гэр хороололын иргэдийн хэрэглэдэг эрчим хүчний нүүрс таван толгойд хог болон хаягдаж энд шатаж байна. Нэг тн нь дэлхийн зах зээлд 150 доллараар үнэлэгдэж байгаа эрчим хүчний нүүрсээ ингэж хаядаг тиим баян орон уу Монгол .

Японд болсон дэлбэрэлтээс болж хүн төрөлхтнийг атомын цахилгаан станц айдаст автуулж эрчим хүчний гол эх үүсвэл нүүрс гэдэгтэй хэн ч маргахаа больжээ. Монголд эрчим хүчний талара барих төрийн бодлого гэж алга
Нүүрнсий зам урд хил хүргтэл 250 км үргэлжилнэ. Энэ замд хүн байтугай мал амьд амтны бараа харагдсангүй. 100 тн даацтай машинууд хаа дуртай газраараа олон салаа зам гаргаж, хөрсний талхагдал, цөлжилт, усгүйдлээс болж амьтан ургамал мөхөж амьтай бүхэн эндээс дайжиж байна.
Нүүрсний замын хөрсний элэгдэл, замын эвдрэл одоо энэ машинуудаа ч даахаа больжээ.Өдөрт хэд хэдээрээ машин унаж,хүний амь эрсдэх явдал хэвийн үзэгдэл болжээ Өнгөрсөн жил нүгэлт нүүрсний зам 10 гаруй залуугийн аминд хүрч түүнээс олон залуусыг тахир дутуу болгосон байна. Нүүрсний балаг үүгээр дуусахгүй.

Жилдээ гашуун сухайтаар гарч байгаа 8 сая тн нүүрс нэг бүрийг энд буулгаж буцаан ачиж байгаа энэ үйлдлийн зорилго чухам юу нь тодорхойгүй. Энэ их нүүрсний утаа тортог, тоос, дуу чимээ_ хүнд даацын машинуудын нүргээн Цагаан хадны оршин суугчдыг толгой дараалан уушигны өвчтэй болгожээ. Монгол гэр бариад ганц хоноход л ийм өнгөтэй болгжож байгаахүний эрүүл мэнд ямар байх нь ойлгоижтой. Бүгд уушигны өвчтэй, мал гаргахад дотор гэдэс нь нил шороо болсон байдаг тухай нутгийн иргэд ярилаа.

Энэ асуудалд төрийн өмнөөс хариуцлага хүлээсэн Мэрэгэжлийн хяналт , байгаль орчны ямар эрдэс баялаг эрчим хүчний яам Загсийн газар юу хийж байна вэ. Энэ бүгдийг зохицуулахын төлөө тэднийг бид татьвар төлөгчдийн мөнгөөр тэжээж суугаа биш бил үү. Энэ бол Монголд засаглал яаж дампуурсан , хууль ёс гэж байдаггүйг харуулж байна. Төрд шургасан олгиархууд Монголын ард түмний баялгийг хэрхэн хувааж хувьдаа завшиж, түүнийгээ төрийн нэрээр нуун далдалж,ард түмнийг хүчирхийлэн дээрэлхэж амь нас эрүүл мэнд, ирээдүйг нь эх оронтой нь хамт золисолж байгаагийн гашуун жишээ юм.Имй төртэй байхад Таван толгой Ову толгойгоос хувь хүртэн баяжих байтугай ирээдүйд амандаа балгах усгүй амьсгалах агааргүй элсэн цөлд Монгол хүн бусдын буулган дор ангаж үхэх цаг ойрхон байна.

Ажнай Бат Эрдэнэ ТУЗ –д 9 хүн байдаг. Орон нутагаас 5 компаниуд 4 ийг төлөөлдөг. Гол нь ороннутгийн 5 ийг Ажнай аймгийн засаг даргын эдийн засгийн зөвлөх нэрийн дор төлөөлж байна.

Таван ойтой эн тэнцэх хувьцаа ба ''Хєшєєт''-єєр хєрєнгє босгосон хятад ноёдын хэн нь хэн бэ

Монголын бvх ард тvмний ємч ємнийн говийн Тавантолгойн нvvрсний ордыг эзэмшигч “Эрдэнэс Тавантолгой” компани нийт 15 тэрбум хувьцаатай. Vvний 10 хувийг буюу 1,5 тэрбум хувьцаагМонголын хоёр сая 700 мянган иргэнд хvртээнэ Хvн бvрт 536 ширхэг хувьцааг vнэ тєлбєргvй эзэмш vvлснээрээ газрын доорх баялгийн vр шимийг ард тvмэнтэйгээ хуваалцаж . Харин Монголын баруун хязгаарын Хєшєєтийн нvvрсний ордыг эзэмшигч БНХАУ-ын 100 хувийн хєрєнгє оруулалттай “Мо Эн Ко” буюу “Mongolian energy corporation” мєн л 15 тэрбум хувьцаатай. Харамсалтай нь Тавантолгойтой эн тэнцэх баялагтай Хєшєєтийн нvvрсний ордын хувьцаагаар хэд хэн хятад ноён хєрєнгє босгон дэл хийн баячуудын эгнээнд жагсаж явна. Монголчууд юутай vлдэв.

Хонконгийн хєрєнгийн бирж болон “Мо Эн Ко” компанийн албан ёсны сайтад мэдээлснээр хоёрдугаар сарын 28-ны єдрийн байдлаар дээрх 15 тэрбум хувьцааны зургаан тэрбум 600 гаруй сая нь арилжаалагджээ. 2009 оны намар олон улсын биржид “чєтгєрийн хувьцаа”, “алтан хувьцаа” хэмээгдэн vнэд орж байсан vед Хєшєєтийн хувьцаа 18.06 хонконг долларт хvрч биржийн рекордыг тогтоож байв.

Тэр vед “Мо Эн Ко” компанийн биржээс босгосон нийт хєрєнгє дєрєв орчим тэрбум доллараар vнэлэгдэж байв. Монгол тєгрєгт шилжvvлбэл манай улсын жилийн тєсвийг нугалж, хэдэн их наядаар хэмжигдэх мєнгийг хоёрхон жилийн хугацаанд босгосон. Vvнээс хойш хоёр хавар єнгєрчээ. Хонконгийн хєрєнгийн биржийн гол арилжааны нэг Хєшєєтийн хувьцаа одоо ч байнга, тогтвортой арилжаалагдаж байна. Єчигдрийн буюу 2011 оны дєрєвдvгээр сарын 05-ны 16 цагийн байдлаар 1.88 хонконг долларын ханштай байв. Сvvлийн хэдэн сарын байдлаар 1-2 хонконг долларын хооронд хэлбэлзэж байгаа энэ хувьцааг арилжаалагдсан тоонд нь харьцуулбал хамгийн багаар тооцоход есєн тэрбумаар vнэлэгдэх хєрєнгєтэй болжээ.

Харамсалтай нь энэ их хєрєнгийн ганц ч цент нь Монголын байтугай Ховдын жирийн малчинд хамааралгvй. Бvгд БНХАУ-ын нэр бvхий дєрвєн ноёны болон бусад гэх тодотголтой бидний vл мэдэх хvмvvсийн хєрєнгє. Тиймээс энэ удаагийн нийтлэлээрээ эрх баригчид болон уншигчдынхаа анхаарлыг Монголын баруун хязгаарын Тавантолгой болох Хєшєєтийн зvг дахин хандуулж, авлигад идэгдсэн эрх мэдэлтнvvдийн оролцоотойгоор монголчуудаас хулгайлж авсан Хєшєєтийн баялагт эзэн суусан хятад ноёдын хэн нь хэн болохыг хvргэж байна.

ХЯТАД НОЁДЫН ХЭН НЬ ХЭН БЭ?

“Mongolian Energy Corporation” компанийн вэб сайтад хоёр жилийн ємнє мэдээлснээр тус компанийн хяналтын багц буюу 51 хувийг БНХАУ-ын дєрвєн иргэн эзэмшдэг. Хамгийн их буюу 25 хувь нь Лю Чэн Лин гэдэг хvний мэдэлд байсан.

Тухайн vед энэ хvний талаарх мэдээлэл БНХАУ, Хонконгийн хэвлэлийнхний гол сэдэв болж тvvнийг Мv Ма-гийн гэх алдарт авлигын хэрэгт нэр холбогдож байсан нууц ноёнтон болохыг илчлэн шуугиж байлаа. Эдvгээ тvvний хувь эзэмшил буурсан ч гол хувьцаа эзэмшигчийн нэг хэвээр vлджээ. Энэ оны хоёрдугаар сарын 28-ны єдрийн байдлаар “Mongolian Energy Corporation”-ий хувь эзэмшилд єєрчлєлт орж, 30.32 хувийг нэр бvхий хувьцаа эзэмшигч болон захирлууд нь эзэмшиж, 69.68 хувийг нь нийтэд арилжаалж байна. Vvнээс хамгийн гол хувьцаа эзэмшигч эрхмvvдийг танилцуулъя.

1. Lo Lin Shing буюу Simon. “Мо Эн Ко”-гийн хамгийн их буюу 18,21 хувийг эзэмшдэг. Америк, Хонконгийн давхар иргэншилтэй хятад хvн. “Mongoian energy corporation”-ийг vvсгэн байгуулагч. “Шинэ дэлхий” группийн ерєнхийл єгч. Эдvгээ “Mongoian energy corporation”- ий ерєнхийлєгчєєр ажилладаг. Албан ёсны сайтад мэдээлснээр 18.21 хувийг гэр бvлийнхэн болон компаниараа хамтран эзэмшдэг.

2. Хоёр дахь гол хувьцаа эзэмшигч Liu Cheng Lin. Хонконгийн хєрєнгийн бирж дэх тус компанийн мэдээллээр 12 хувийг дангаараа эзэмшиж байна. Хятадын “Санхvv, эдийн засаг” сэтгvvл, “Санхvv, эдийн засгийн цаг” сонин болон www.mpfinance.com, news.sins.com зэрэг сайтад энэ хvний талаар эрэн сурвалжилсан олон нийтлэл гарсан. Тvvний жинхэнэ нэр нь Лю Ай Динг мєн Лью Ши Чи гэсэн нэр хэрэглэдэг. БНХАУ даяар дуулиан тарьж байсан “Мv Ма”-гийн гэх авлигын хэргийн гол холбогдогч болохыг Хятадын сэтгvvлчид олж тогтоосноо зарласан. Vvнээс болоод тухайн vед Хонконгийн биржийн хяналт шалгалтынхны анхааралд єртєж биржийн худалдааг нь зогсоон шалгасан талаар хэвлэлvvдээр нь шуугиж байв. Хєшєєтийн хувьцаа хоёр жилийн ємнє Хонконгийн биржийн рекордыг тогтоож vнэд хvрч байх vед тvvний хувь хэмжээ 25 орчим тэрбум хонконг доллараар vнэлэгдэж байсан.

3. Cheng Yu Tung болон хамтрагчид. Нийтэд арилжаалагдсан хувьцааны 3,41 хувийг эзэмшдэг.

4. Cheng Kar Shun, Henry болон хамтрагчид. Нийтэд арилжаалагдсан хувьцааны 5.97 хувийг эзэмшдэг. Ийм дєрвєн эрхэм Хєшєєтийн баялгаар Хонконгийн хєрєнгийн бирж дээр босгосон олон тэрбум долларын хєрєнгийг эзэмшиж байна. Vvнээс харахад Хєшєєт Монголын биш Хятадын бизнесменvvдийн мєнгєний сан хємрєг болжээ. Харин бусад буюу нийтэд худалдаалсан 69.68 хувийг эзэмшигчдийн дотор монгол хvн байгаа болов уу.

Хонконгийн хєрєнгийн биржийн дvрэм, журмаар “жижиг” хувьцаа эзэмшигчдийг нэг бvрчлэн зарладаггvй. Тиймээс Хєшєєтийг монголчуудаас хамгаалахын тєлєє дуу нэг, дугтарвал хvч нэгддэг Монголын нэр бvхий улстєрчид тэдний дунд давхиж явааг vгvйсгэх аргагvй. Хєшєєт тєслийг санаачлагч гэдгээрээ монголчуудад танил болсон У.Барсболд гэх эрхэм “Мо Эн Ко” компанийн Монгол дахь гол “босс” гэдгийг бvгд мэднэ. Єєрєє ч хятадуудтай хамтран энэхvv тєслийг санаачилснаа хvлээн зєвшєєрсєн.

“Хєшєєтийн хэмээх орон нутгийн жижигхэн уурхайд хєрєнгє оруулбал ашигтайг ухуулан ятгаж, уяруулан зєвшєєрvvлж чадсан эрхэм бол МАХН-ын нарийн бичгийн дарга У.Барсболд. Цагтаа хориод мянган малаа нэгдэл, нийгэмд тушааж, Цэцэг сум, Цэцэглэх нэгдлийн даргаар ажилласан євєє Лханаасvрэнгийнхээ нутгийн vvцийг задалж, єєд нь татуулах тєсєл рvv мань эр “Шинэ дэлхий” группийн босс, Америк, Хонконгийн иргэн Саймон Луг оруулж чадсан юм” хэмээн зарим хэвлэлээр мэдээлсэн. Энэ нийтлэлд єгvvлснээр У.Барсболд Хєшєєттэй хамгийн их хамааралтай нь бvр ч ил болсон.

Тиймээс Монголын талаас Хєшєєтийг хятадуудад санал болгосон гэх утгаараа энэ эрхэм тодорхой хэмжээний хувь эзэмшил, оролцоо нєлєєтэйг vгvйсгэх аргагvй. Бизнес бол бизнес шvv дээ. Тєрсєн нутгаараа дэнчин тавьж, ямар ч ашиггvй наймаа хийнэ гэж байх уу.

“Мо Эн Ко” компанийн 69,68 хувийг худалдан авсан олон “жижиг” хувьцаа эзэмшигчдийн дотор Хєшєєтийг стратегийн ач холбогдолтой ордод оруулж, ховдчууд тєдийгvй монголчуудад хувь хишиг хvртээх хvсэл сонирхолгvй байгаа нэр бvхий улстєрчид тэдний дунд байгааг зарим эх сурвалж vгvйсгээгvй. Харин газар доорх баялагтаа эзэн нь хэмээн Vндсэн хуулиар тунхагласан Монголын ард тvмэн юутай хоцорч байгаа билээ.

Эх сурвалж: Залуу цэг ком

Стратегийн ордуудын лицензийг эрх мэдэлтнүүд “атгажээ”

УИХ-ын гишүүн Д.Ганхуяг, С.Эрдэнэ, Ц.Шинэбаяр нар Ашигт малтмалын тухай хуулийн хэрэгжилт, стратегийн 15 орд газрын өнөөгийн байдлын талаар мэдээлэл хийв. Монгол Улсын эрх ашиг нам эвслийнхээс дээгүүр байх ёстой гэсэн үүднээс дээрх гурван гишүүн үзэл бодлоороо нэгдэн, байр сууриа илэрхийлж буй аж.

Тэдний хэлж буйгаар төрийн мэдэлд байх учиртай хэд хэдэн ордын лиценз хувь хүний гар дээр эргэлдэж байгаа гэнэ. Тодруулбал, Нарийн сухайт, Төмөртэйн орд, Цагаан суварга, Бүрэнхааны фосфоритын ордыг албан тушаал, эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж, хэдхэн хүн лицензийг нь авсан хэмээн УИХ-ын гишүүн Д.Ганхуяг хэлэв. Бүрэнхааны фосфоритын ордын тухайд Хөвсгөлийн их дархан цаазат газрын гадна ногдох нөөц тогтоогдсон хэсэгт дөрвөн компани хайгуулын тусгай зөвшөөрөл эзэмшиж байгаа аж.

Тэр ч бүү хэл, Төмөртэйн ордын хувьцааг “Энержи ресурс” олон улсын хөрөнгийн бирж дээр гаргаж арилжсан. Үүний цэвэр ашиг нь 4.5тэрбум ам.доллар. Монгол Улсын нэг иргэнд шилжүүлж тооцвол 800 ам.доллар ногдох хөрөнгө өдгөө тойргийн гадна урссан талаар тэд учирлаж байв. Уг нь 2007 оны хоёрдугаар сарын 6-ны өдрийн УИХ-ын 27 дугаар тогтоолоор нэр бүхий 15 ордыг стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордод хамааруулсан байдаг. Дээрх 15 ордоос ганцхан Оюутолгой л хувийн хэвшлийн хөрөнгөөр хайгуул хийгджээ.

Харин үлдсэн 14 нь улсын хөрөнгөөр хайгуул хийгдсэн тул тухайн ордын 50-аас илүү хувь нь улсын өмч байх хуультай. Гэтэл энэхүү заалт өнөө хэр нь хэрэгждэггүй. Хууль батлагдсанаас хойш таван жил, тогтоол гарснаас хойш дөрвөн жил өнгөрсөн ч Засгийн газар төрийн хувь хэмжээг тогтоох ажлыг одоо болтол хийхгүй байгаа гэнэ. Түүнчлэн Тавантолгойн талбайн эдэлбэр газрын дөрвөн хувийг үлдээсэн гэж мэдэгдэж байсан Ерөнхий сайдын үгийг тэд ийн тайлбарлав. Тухайн талбайн дөрвөн хувьд ордын нийт нөөцийн 20 хувь нь ногддог. Ингэснээр иргэд төдий хэмжээгээр хохирч буйг тодотгов.

Мөн Оюутолгойн гэрээнд өөрчлөлт оруулахдаа хонины морь шиг хойрго хандаж буйг шүүмжиллээ. Монголын талын хувь хэмжээг нэмэгдүүлэхийг УИХ-ын дарга ч чуулганы индэр дээрээс хэлсээр байтал ажил хэрэг болгохгүй байгаа нь учир шалтгаантай хэмээн үзэж байгаа аж. Мөн тэд УИХ-ын 57 дугаар тогтоолын хэрэгжүүлэхийг шаардав. Хэрэв дэлхийн зах зээл дээр зэсийн үнэ 4320 төгрөг байвал 4.7 жил, 7000 төгрөг байвал 2.5 жилийн дотор Оюутолгой хөрөнгө оруулалтаа нөхөх бүрэн боломжтой талаар УИХ-ын гишүүн Д.Ганхуяг тайлбарласан юм.

Түүнчлэн Улаан-Овоо, Баянтээг, Адуунчулуун, Налайх, Могойн гол гэхчлэн 39 ордыг стратегийн ач холбогдол бүхий ордод хамааруулах хүсэлт гаргасан боловч өнөө хэр авч хэлэлцээгүй гэнэ. Улсын хөрөнгөөр хайгуул хийгдсэн эдгээр ордыг тойргийн гадна үлдээж байгаа нь ямар нэгэн шалтгаантайг ч тэд тодотгов. УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэ “Хамтарсан Засгийн газрын бусармаг үйлдлийг удаа дараа шүүмжил байна. Гэвч тэд алдаагаа засахгүй бололтой. Хяналтын систем үгүй болсноор юу дуртайгаа хийж байгаа тэдний үйлдлийг тасралтгүй шүүмжилсээр байх болно” гэв.

Мөн тэрбээр Эрдэс баялаг, эрчим хүчний сайд Д.Зоригтыг баадуутай цаг шиг ажилладаг хэмээв. Хүн араас нь түлхүүрдэж хөдөлгөдөг энэ нөхрийг огцрох хүртэл асуулга тавьж, тэмцэнэ гэдгээ ч илэрхийлж байсан. Харин УИХ-ын гишүүн Ц.Шинэбаяр “Ашигт малтмалын тухай хуулийн тавдугаар зүйлд Стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордын ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшиж байгаа этгээд нь хувьцааныхаа 10-аас доошгүй хувийг Монголын хөрөнгийн биржээр арилжина гэж заасан.

Хуулийг хэрэгжүүлж Төмөртийн орд “Энержи Ресурс”, “Мак” компанийн ордын 10 хувийг арилжах ёстой. Гэтэл хаана байна. Мөн Төмөртэйн ордыг өдөр, шөнөгүй зөөсөөр байхад салбарын сайд нь хуруугаа ч хөдөлгөхгүй суугаа салбарын сайдад нь хариуцлага тооцох нь зөв” гэв.

Ийнхүү дээрх гурван гишүүн хуулийг хэрэгжүүлэх шаардлагыг Засгийн газарт тавьж буй юм. Мөн хуулиа биелүүлж чаддаггүй салбарын сайдад хариуцлага тооцохыг анхаарууллаа. Хэрэв дээрх ажлуудыг ажил хэрэг болгохгүй бол Засгийн газрыг огцруулах тухай асуудлыг тавих гэнэ. Мөн тэд хурлын төгсөлд хэдхэн олигархийг баяжуулах гэж Ардчилалд ялалт байгуулаагүй юм шүү хэмээн тодотголоо.

Л.Нинжсэмжид

Эх сурвалж: “Нийгмийн толь”