Thursday, March 29, 2012

“Маркс - Эдийн засагч уу?, Философич уу?”

Бага ангид сурч байх үеийн дурсамжинд минь сахал үсэндээ баригдсан хоёр герман эр, дээр нь халзан толгойтой Ленин гурвын зураг бүдэгхэн хирнээ томоохон байр суурь эзэлдэг юм. Тэдний зураг бас толгойг нь дүрсэлсэн барималын өмнө ёслож, улаан галстук зүүж пионер болж байлаа. Маш их баярлаж байсан. Карл Маркстай танилцсан түүх нэг иймэрхүү буюу одоогийн зарим хүүхдүүд Будда эсхүл Христтэй танилцаж байгаатай төстэй. Социалист Монгол улсад Марксгүй зүйл ховор байсан байх. Ямар сайндаа л “Мал маллахаа Марксаар заалгахгүй” гэсэн хэдэр үгийг малч өвгөн хэлсэн гэсэн яриа байдаг. Дунд ангид сурч байхад ардчилсан хувьсгал өрнөж, өнөөх Маркс маань хүчирхийллийг сурталчлагч, ангигүй гэгдэх утопи нийгэм байгуулахын тулд люмпен пролетарийг турхирагч гэх зэргийн ойлголт авч эхэлсэн. Гинжнээс өөр алдах юмгүй пролетари анги, бүх дэлхийд ялах улаан коммунизм энэ тэр гэсэн ойлгоход бэрх зүйл бичдэг байсан нь аргагүй байж гэсэн шүү юм бодсоор тэгсгээд мартсан даа.

Дараа нь оюутан болж, Философийн хичээл сонслоо. Формацийн онолыг үндэслэгч гэсэн утгаар Марксыг үзсэн санагдаж байна. Тэгээд насаараа Марксизм судалсан гэгдэх багш шалгалтанд хэр хатуу шүүдэг вэ гээд урьдчилсан тандалт хийтэл, өмнөх курсын маань нэг залуугийн паян чих дэлсдэг юм байна. Оюутнуудын дунд тарсан яриагаар бол өнөөх оюутан маань Карл Марксын тухай ярина уу гэсэн билет (асуулт) сугалж л дээ. Тэгээд “Маркс чинь зүгээр л нэг эдийн засагч” шүү дээ гэж хэлж багшийг уурлуулаад хөөгдөж гарсан гэдэг. Тэр цагаас хойш Маркс эдийн засагч уу эсвэл философич уу гэсэн асуултыг сонирхдог болсон юм.

Маркс гэж хэн байв аа? Еврей гаралтай гэр бүлд өсч хүмүүжсэн тэрбээр еврейн шашны номлогчийн охинтой гэрлэжээ. Эхнэр нь долоон удаа төрсөн ч ердөө 3 охин нь л хүн болж. Өтөл ахуй цагтаа бас нэг охиноо алдаж гашуудаж байсан байна. Ид хийж бүтээх насандаа байнгын мөрдлөг, хавчлагын дор цагаач байдалтай, өвчинд ээрээстэй амьдарч байжээ. Гэрийн үйлчлэгчтэйгээ учир ургуулж нэг хүүтэй болсон байдаг. Гэхдээ орчин үеийнх шиг, тухайлбал “Терминатор” Арнольд Шварценеггэрийн (Калифорни мужийн амбан захирагч асан) гэрийн үйлчлэгчээс нь төрсөн нууц хүү илэрч шуугиан тарьсантай адил үйл явдал болсон эсэх нь тодорхойгүй.

Хувь хүн талаасаа тэрбээр алдаа оноогоор дүүрэн, ээдрээтэй амьдралыг туулж. Гэвч шинжлэх ухааны ертөнцөд тэрбээр түүхэн хүний байр суурийг нэгэнт олжээ. Дэлхийд алдартай BBC (Их Британийн БиБиСи телевизийн цахим хуудас) Карл Хайнрих Марксыг өнгөрөгч Мянганы хамгийн суут сэтгэгчээр тодруулсан байна. Тэрбээр харьцангуйн онолын Эйнштейн, таталцлын хуулийн Ньютон, хувьсалын онолын Дарвин болон эрхзүйт төрийн Кант нарыг ардаа орхиж түрүүлжээ.

Марксыг алдаршуулсан гол бүтээл нь түүний нийтлэлүүдийн эмхэтгэл болох “Капитал” хэмээх гурван боть зохиол юм. Амьд ахуйдаа тэрбээр эхний ботийг нь л тэрбээр тэрлэж амжсан бөгөөд удаах хоёрыг нь түүний үнэнч анд Энгельс дуусгасан байдаг.

Энэ бүтээлдээ тэд нэмүү өртөг, барааны өртөг, хөдөлмөрийн өртөг болон капиталын өртөгийг тодорхойлж, улмаар эдгээр хүчин зүйлс зах зээлд ямар үүрэг гүйцэтгэдгийг тайлбарласан байдаг. Баялаг бий болгож буй эдгээр хүчин зүйлүүдийн зохист тэнцвэр алдагддаг учир, зах зээлийн системийн мөн чанар тогтворгүй. Хямрал зайлшгүй. Капитализмд өөрөө өөрийгөө идэж устгах хүч нуугдаж байдаг. Хэдий хүй нэгдлийн, боолын, феодалын нийгэмтэй харьцуулахад капитализмд олон давуу тал бий ч гол нь нийгмийн баялгийн хуваарилалт бас л шударга бус байдаг гэнэ. Бараа материал олноор үйлдвэрлэхийн тулд, өөрөөр хэлбэл баялаг бий болгохын тулд багаж зэвсэг, мөнгө, хөрөнгө, газар зайлшгүй хэрэгтэй. Эдгээрийг эзэмшиж буй хөрөнгөтнүүд ажилчин ангийн хөдөлмөрийг сорон мөлжих замаар улам баяждаг. Ядуус нь улам ядуурдаг. Элдэв хямрал, инфляци, ажилгүйдэлд ажилчин анги илүү өртөнө. Капиталист нийгмийн үндсийн үндэс болсон дундаж анги үгүй болж, нийгэм нь эрх мэдэл бүхий хэт цөөнхи (буржуй), үгээгүй олонхи (пролетари) гэсэн хоёр хэсэгт хуваагдана.

Мөн улс төрийн шинжтэй бусад нийтлэлүүдээрээ тэрбээр үйлдвэр, банкны эзэд баян хангалуун амьдарч байхад, ажилчид амрах завгүй ажиллаж, өлсгөлөнгийн цалин авч байгааг шүүмжилдэг байв. Хүүхэд, эмэгтэйчүүдийн тэвчишгүй хөдөлмөр ч тухайн үед газар авч байсан нь нийгмийн тогтолцооны гажуудлын үр дүн бөгөөд хүн өөрөөсөө харьжиж (хүнээ алдаж) байна гэж үзжээ. Хөдөлмөрчин хүн үйлдвэрийн түүхий эд болж хувирсаны гол буруутан бол хөрөнгөтөн буюу буржуй нар юм. Буржуй нар төрийг худалдан авах бөгөөд, ингэснээр Төр засаг гэдэг нь хөрөнгөтөн ангийн зүгээс ажилчин ангийг дарангуйлж байх хэрэгсэл болж хувирсан гэж үзжээ. Тийм учраас жинхэнэ баялгыг бий болгодог ажилчин анги хувьсгал хийх замаар эрх мэдэлд хүрэх ёстой гэнэ. Улмаар шударга бус хуваарилалтын эх үндэс болсон хувийн өмчийг устгаж, нийтийн өмчийг бий болгоно. Ингэснээр нийгмийн суурь давхарга болсон эдийн засагт үндсэн өөрчлөлт хийгдэх бөгөөд үүн дээр үндэслэн ангигүй нийгэм бий болж, бултаараа эв хамтдаа амар тайван жаргаж суух аж. Европын социалист болон социаль демократуудаас ялгаатай нь Маркс ардчилсан сонгуульд төдийлөн ач холбогдол өгдөггүй байв. Харин интернационалист пролетариудын зөвлөл гэгчээр удирдуулсан хувьсгалт тэмцлийн ачаар буржуй нарыг (хөрөнгөтөн ангийг) устгах учиртай аж.

Гэвч шинээр байгуулагдаад байсан Германы социаль демократ намууд түүний онолд авах гээхийн ухаанаар хандсан юм. Баялгийн шударга хуваарилалт, эдийн засаг дахь тэгш эрх, хүүхэд эмэгтэйчүүдийн эрх, шашин эс шүтэх эрх чөлөө, хөдөлмөрчдийн нийгмийн хамгаалал гэсэн олон үзэл баримтлалыг нь улс төрийн номлолдоо ашиглажээ. Харин тэр хувьсгалт тэмцэл, коммунист улс төрийн байгуулал гэх зэрэг шийдлүүдээс нь татгалзсан байдаг.

Философи, улс төрийн сэтгэлгээнд тэрбээр хувьсгалын шинжтэй өөрчлөлт хийж чаджээ. Жишээ нь философи бол танин мэдэх, байгааг тайлбарлах төдий биш харин аливааг өөрчлөх ухаан гэсэн утгатай үгийг хэлсэн байдаг. Ертөнцийг үзэх үзлээ тэрбээр шашны нөлөөгүйгээр томьёолохыг оролдсон байдаг. Бүхнийг мэддэг, хардаг, зохицуулдаг бурхан, эзэн, далдын хүчин, сүнс, санаа гэх зэргээс илүү Материалист диалектик гэсэн хөгжлийн хөдөлгүүр хүний нийгэмд үйлчилдэг аж. Хүн төрөлхтөний түүх бол дарлагч ба дарлагдагч ангийн тэмцлийн түүх. Нийгэм хөгжиж шинэ шатанд гарахын тулд тэмцэл зөрчил зайлшгүй. Гэхдээ энэ тэмцлийн түүхийг дуусгаж, тэмцэлгүй шударга нийгэм байгуулах боломжтой. Тэр бол түүнийхээр коммунизм байлаа. Үүний тулд буржуй буюу мөлжигч хөрөнгөтнүүдийг устгах ёстой. Гэхдээ коммунизм руу шууд хүрчихгүй. Эхэлж пролетари анги нь төрийн эрхийг аваад социализм байгуулна. Социалист нийгмийн гол зорилго нь буржуй ангийг устгаж, капиталыг нийтэд дахин хуваарилсан тийм шилжилт байх гэнэ.

Өнөөдрийн өндөрлөгөөс эргэн харахад Маркс тухайн цаг үеийнхээ л бүтээгдэхүүн байж. Тэр үед зэрлэг капитализм хүчээ авч, алдарт Чарли Чаплиний “Хүүхэд” (1921 он) хэмээх кинонд гардаг шиг нөхцөл байдал ноёрхож байсан биз ээ. Түүний хувьсгалт үзэл цаг үедээ үзүүлсэн хариу үйлдэл байсан гэж үзэх үндэстэй. Нөгөө талаас тэрбээр хурц ухаан, шүүмжлэлт сэтгэн бодох чадварынхаа ачаар капиталист нийгмийн оршихуй ба хөгжихүйн зүй тогтолыг тайлбарлаж, улмаар сая сая хүнийг араасаа дагуулж чадсан.

Гэвч түүний онол хэдэн янзаар ойлгогдож бас “туршигдсан” гэж болохоор. Өнөөдрийн төв болон хойд Европын орнуудын нийгмийн баримжаатай зах зээлийн байгуулалд Марксын онолын сүүдэр тусаастай. Герман, Швед зэрэг орнууд коммунизм байгуулаагүй ч, ямартаа ч тэнд хэт хөрөнгөтөн, мөлжигч буржуй нар устаж алга болжээ. Ангийн дайснууд гэгдсэн Буржуй нарыг коммунист хувьсгал биш харин ардчилал, шударга ёс, тэгш боломж устгасан гэж судлаачид үздэг. Европын ихэнхи хөгжингүй орнуудад хүчирхэг нийгмийн хамгаалал бүхий асар том дундаж анги оршин тогтнож байна. Хүн авьяас чадлаараа капиталист болох боломж бүрэн нээлттэй.

Хятад, Хойд Солонгос, Куба, Вьетнамд ч одоо хир нь Маркст итгэгч нар хэдэн зуун саяараа тоологдоно. Харамсалтай нь Хойд Солонгост “улаан Буржуй” давхарга үүсчихээд байна гэж барууны зарим судлаачид үздэг. Өөрөөр хэлбэл Буддагийн сургаалийг гажуудуулдаг лам нар байдгийн адил, “Марксист бус” Марксист цөөнх нь үгээгүй ядуу ардыг төрийн машин, суртал нэвтрүүлэг, харгис цагдаагийн хүчээр барьж байдаг тогтолцоо Хойд Солонгост оршиж байна гэсэн дүгнэлттэй олонтаа таарч болно.

Орос оронд октябрийн хувьсгал ялаагүй бол Монголчуудын хувь заяа огт өөрөөр бичигдсэн байж ч болох юм. Бид мэдэхгүй байна гэдэг байхгүй байна гэсэн үг огт биш. Юу хэлэх гээд байна вэ гэвэл Марксын нөлөө одоо ч бидний амьдралд, гэхдээ бидэнд мэдэгдэхгүйгээр оршсоор байна. Монгол Улс НҮБ-д элссэн, Монгол хүн сансарт ниссэн, МАХН хэмээх байгууллага 1930 аад оны их террор үйлдсэн гэх зэрэг их олон үйл явдал Марксын үзэл санааг дагагсадтай ямар нэг сэжмээр салшгүй холбоотой.

Хэрвээ Маркс цаг хугацааны машинаар аялаад өнөөгийн Монголд ирсэн бол зарим нэг зүйлийг хэлэх байсан болов уу гэж төсөөлж байна. Жишээ нь, 1921 оны Монгол бол капиталист нийгэм биш ээ. Монголчууд морио барихдаа Уурга хэрэглэдэг. Уургыг капиталын үр хөврөл гэж үзье. Тэгвэл Монголд уургыг эзэмшигч хөрөнгөтөн анги бий болоогүй л байв. Адуучин эр (ажилчин анги) ч уургыг булааж авах хувьсгал хийх шаардлагагүй. Мал сүрэг капитал мөн үү? Заримдаг утгаар тийм. Гэвч мал сүрэг өөрөө малчин ангийг мөлжих хэрэгсэл болж чадах уу? Үгүй. 1921 оны Монголын нийгэмд Нэмүү өртөг үйлдвэрлэдэг эдийн засаг байв уу? Үгүй.

Гэсэн хэдий ч Марксизм улс төрийн үзэл суртлын хувьд Монголд шашин адил дэлгэрсэн. Харин нийгмийн байгууллыг тайлбарлах гэсэн үндсэн үүргээ гүйцэтгэж чадаагүй л болов уу. Маркс өөрөө аливаа шашин, суртал, өмнөх үеийнхний онол, улс төрийн номлолыг сохроор дагахаас зайлсхийдэг байлаа. Санваартан хадам, идеалист багш, цалинг нь өгдөг ажил олгогчийнхоо нөлөөнөөс өөрийгөө Чөлөөлөх ёстой гэж эрмэлздэг байсан нь илт. Тухайлбал, шашин бол ард түмний хувьд мансууруулагч (зовлон зүдгүүрээс зугтахад нь тусалдаг) хар тамхи юм гэсэн алдарт үгээ хэлсэн байдаг. Орчин үеийн хүмүүсийн хувьд энэ нь ойлгоход хялбар боловч харьцангуй шашинжсан тухайн цаг үедээ бас л дэвшилтэт эсвэл гаж гэмээр тайлбар байлаа.

Төгсгөлд нь “Маркс - Эдийн засагч уу?, Философич уу?” гэсэн асуултандаа эргэж орьё. Магадгүй энэ нь “Бүргэд - Шувуу юу?, Жигүүртэн үү?” гэж асууснаас ялгаагүй байж болох юм.



Отгoчулуу
www.ecrc.mn


http://twitter.com/#!/otgochuluu
http://www.facebook.com/otgochuluu
http://otgochuluu.blogspot.com

Tuesday, March 27, 2012

Олигархи чи хэд наслах вэ?

Олигархи гэж өөрийн өчүүхэн амьдралын төлөө бусдын амьдралыг хулгайлагчдийг хэлнэ.

Хаан байна уу, ерөнхийлөгч байна уу, жирийн иргэн байна уу гэдгээсээ үл шалтгаалан хүн төрөлхтний амьдрал төрөх ба үхэл хоёроор хашигдсан. Бүхий л зүйл цаг хугацаатай үүрдийн зүйл гэж байдаггүй. Харин зуурдын хорвоог үүрдийн мэт санаж, дураараа авирлаж дунд чөмгөөрөө жиргэж, үхэхээ мэдэхгүй аашлах тэр хүн дэндүү өрөвдөлтэй бас хорсолтой. Маргааш үхнэ гэдгээ мэдэхгүй бусдын аз жаргалыг, амьдралыг устгаж сүйтгэж, өөрийн утсан чинээ улаан амины төлөө луйвар, хулгай хийж өдөр хоногийг амьтай голтой өнгөрөөнө гэдэг харамсалтай бас өрөвдөлтэй. Үхлийн тухай мэдлэг байхгүй бэртэгчингүүд зөвхөн өнөөдрөөрөө л амьдарна. Харин тэдний маргааш харанхуй. Тэдэнд маргааш гэж байхгүй.

Монголын олигархи гэх тодотголтой хүний үнэргүй луйварчид Монгол хүүгийн ирээдүйг, Монгол ээжийн сэтгэлийг, Монгол залуугийн боловсролыг, Монгол гэр бүлийн аз жаргалыг, Монгол улсын тусгаар тогтнолыг ямар ч үнэ цэнэгүй, маргаашгүй болгосон. Аз жаргалтай хүн шиг амьдрах ёстой Монголын ард түмэнд гуйлгачин, траншейнчин, эмзэг бүлэг, өвгөнт мэтийн доромжилсон нэр хоч өгч түүндээ инээж бах таваа хангана. Өөрсдийгөө бүхний дээгүүр тавьсан луйварчид хэний ачаар, хэн болчихоод өнөөдөр ард түмнээ доромжлон суугаа юм бэ. Буруу замаар будаа тээсэн, бусдын амьдралыг зовлон болгосон хүн хэзээ ч сайхан амьдардаггүйг олигархиудын хувь тавилан харуулдаг (М.Каддафи, Б.Ладен, С.Хуссейн шиг ичгүүртэйгээр амь насаа алдах уу).

Нэг сонгуулиас нөгөө сонгууль, нэг албан тушаалаас нөгөө албан тушаал гэсэн амьдралын хэмнэлтэй арчаагүй хүнэнцэрүүд, мөнгөнөөс өөр үнэт зүйлгүй, албан тушаалаас өөр дурлах дургүй луйварчид Монголд дэндүү олширлоо. Хүн төрөлхтний бахархал болох ёстой Монгол эх орныг минь лиценз, хууль, гэрээ, гэрчилгээ нэрийн дор ухсан нүх, ширгэсэн горхитой үлдээхийг хэн хүснэ вэ. Хэдхэн халтар төгрөгний төлөө 2700000 Монгол хүний амьдрал, аз жаргалыг хэн булаана вэ. Тэр хүн яг таны хажууд зогсчихоод намайг сонгоорой гэж хээвнэг хулгайн бодлоо нуун инээж байгаа гэдгийг битгий мартаарай. Сайн сайхан л амьдрахыг хүсэж байгаа бол та олигархиудад өөрсдийн маргааш, үр хүүхдийнхээ ирээдүйг битгий л даатгаарай. Гадныхантай хуйвалдан Монгол хүнээ, Монгол нутгаа хамт сүйрүүлэх тэдэнд юу ч биш.

Шунаж, луйвардаж, дээрэмдэж авсан бүхнээ авсандаа хийгээд энэ хорвоогоос явахгүйгээс хойш, үүрдийн амьдрал гэж байхгүйгээс хойш олигархи чи ахиж ард түмнээ битгий шулаач. Ард түмэн чамайг үзэн ядаж, чиний гэр бүлийг үүрд хараан зүхэж, луйварчны удам гэдэг хоч өгнө гэдгээс чи айхгүй байна уу. Чиний амьдрал удахгүй эцэслэнэ, чиний хөрөнгө чамайг аврахгүй, эцсийн эцэст чи Монгол хүн гэдгээ мартваа. Монгол хүн мөртлөө Монгол орноо дээрэмдэж байгаагаа, Монгол ахан дүүсээ шулж байгаагаа нэг ухаарах гээд үзээрэй. Чи үхэхийнхээ өмнө дэндүү их харамсана, гэхдээ чиний гэмшил оройтсон байна. Чи өөрийгөө мянга зүхээд, толгойгоо мянга шаагаад өнгөрсөн цаг хугацаа өнгөрсөнөөрөө л үлдэнэ.

Олигархи чи маргааш үхнэ харин Монголын ард түмэн үүрд амьдарна гэдгийг анхаараарай!!!

Д.Сүхбаатар /FACT.MN/

МАН-ын арга барил:

МАН-ын арга барил:
1। Олон нийтийг улс төр сонирхохгүй хөндий байлгах суртал ухуулга явуулна. Үүний үр дүнд иргэд МАН-ын алдааг анзаарахгүй болно.
2. Аль ч намыг сонгосон ялгаа алга гэдэг сэтгэхүйг сонгогчдын тархинд суулгана, ингэснээр өөрсдөө дахин сонгогдох нүхээ ухна.
3. Өөрсдөө дандаа олонх болдог, гэхдээ цөөнхөд өөрийн бурууг чихэж орхино.
4. Төрийн байгууллагуудыг улс төрийн бохир үйл ажиллагаандаа эрээ цээргүй ашиглаад өөрсдөө гэмгүй үлдэнэ. СЕХ, ЦЕГ, УБЕГ...г.м.
5. Өрсөлдөгч намынхаа улс төрийн ажиллагаа, мөрийн хөтөлбөрийг хуулбарлана, гуйвуулна эцэст нь устгана.
6. Бүхнийг будлиулсан С.Баяр мэт хүмүүс огцрох явдал бий, гэхдээ далдаас удирдана.
7. МАН-ын Бага хурлын 300 гишүүн унтана, 3 хүн бүхнийг шийднэ. Эвтэй байхдаа хүчтэй.
8. Хариуцлагаас бултахын тулд намын нэрээ хүртэл сольж чадна.
9. Сачий хүрэхгүй бол булхайцна.

Социализмыг үзэн ядахдаа бид

Социализмыг үзэн ядахдаа бид бүтээн байгуулалтаа устгачихсан. Ингээд л Монголчууд бид түв түүхий эдийн засагтай болох эхлэл тавигдсан юм. Социализмийн үед бий болсон аж үйлдвэрийн комбинатууд, нэгдэл хоршоолол, сангийн аж ахуйнууд Монгол орныг сүү мах, гурилаар таслалгүй, Монгол хүнийг өлсгөлгүй болоод л байсан. Яахав гэм нь резинэн чихэр, кока кола, брендийн хувцас байгаагүй байх. Нэгдэл, сангийн аж ахуйнууд тариагаа тариад, малаа өсгөөд малын шинэ үүлдэр, тарианы шинэ сорт гаргаад шинжлэх ухаан дээр суурилсан ХАА Монголд хөгжиж байлаа. Монгол улс хөгжих дэвших замдаа ороод байлаа.
Социализмд алдаа байсан л байх гэхдээ бид өлсөөгүй, гуйлга гуйж гудамжинд хөглөрөөгүй, траншейнд амьдраагүй, олигархижаагүй. Социалист нийгэм үнэхээр тийм муу нийгэм байсан юмуу ардчилал тэгээд хамгийн сайхан нийгэм үү. Заримардчилагчид социализмийг хамгаас илүүтэйгээр үзэн яддаг. Тэд үзэн ядахдаа өмч хувьчлал нэрийн дор төрийн өмчийн хороогоор (үнэндээ бол төрийн өмчийг устгах хороо) дамжуулан социализмийн бүтээн байгуулалтыг устгаж, сүйтгэж юу ч үгүй болгосон. Тэд социализмийн гэх тодотголтой зүйлсэд хамгаас дургүй, гэхдээ ардчилсан нийгмийг тэд байгуулж чадсан гэж үү. Харин Монголын ард түмэн социализмын үеэ одоог хүртэл дурсдаг. Гэхдээ бид бүтээн байгуулалтаа, ажил хөдөлмөрөө, өөрсдийн хийж бүтээсэн тэр бүхнээ дурсдаг. Ардчилагчид социализмийн идеологид дургүй байж болно. Ингэлээ гээд Монгол улсын 70 жилийн түүхийг устгах, үгүй хийх хэрэг байсан юмуу. 70 жилийн асар их бүтээн байгуулалтыг устгаад зүгээр л урд хөрш рүү төмрийн хогонд явуулсан гэж бодохоор харамсалтай юм. Далан жил гэдэг богино хугацаа биш мухар сүсэг, хоцрогдол, замбараагүйтлээр дүүрсэн Монголыг мэдлэг боловсрол, ёс суртахуун, эмх цэгцтэй болгосон социализм үзэн ядхаар нийгэм байсан гэж үү. Түвдээс өөр гадаад хөршгүй орныг НҮБ-д элсүүлсэн, нэрээ ч бичиж чадахгүй байсан Монголчууд бид социализмийн үед 100% бичиг үсэг тайлагдсан, элдэв өвчинд дарлуулсан ард түмнийг эмнэлэгтэй эрүүл биетэй болгосон, хүмүүжил ухамсарын доройтлыг ёс суртахууны, сахилга батын хүмүүжилтэй болгосон социализм буруутай юу.
Ардчилалд шилжихтэй зэрэгцээд бид чөлөөт зах зээлийн эдийн засаг гэгчийг дагах болсон. Бүх зүйл чөлөөтэй, хэн ч юугаа ч хийж болно гэсэн нь хаалттай нийгмээс дөнгөж гарсан хүмүүст мэдээж диваажин мэт санагдав. Одоо л Монгол хүн баяжиж хангалуун амьдарч, өмчтэй болж, аз жаргалд хүрэх нь гэж бодсон олон Монголчууд чөлөөт зах зээл мандтугай гээд л холын замдаа гарсан даа. Харин удалгүй 20-р тогтоол гарч, картын бараанд орж үзээгүйгээ үзэж ёстой л дээшээ тэнгэр хол, доошоо газар хатуу гэгч болов. Монголын сэхээтний давхрага тэр чигээрээ устаж амьтай болгон л ганзага үүрээд урд хөршийг зорьж ганзагын наймаачид хэмээх шинэ давхрагад Монголын хүн амын 60% нь орчихов. За тэгээд урд хөршөөс архи пийжүү, болсон болоогүй гутал хувцас, жимс ногоо оруулж ирдэг энэ наймаа өнөөдрийг хүртэл үргэлжээр л байна. Амьдрах өөр арга олдохгүйгээс хойно наймаа хийхээс өөр яалтай ч билээ дээ.
Мэдлэг дээр тулгуурлаагүй, нэмүү өртөг шингээгүй эдийн засгийг түүхий эдийн засаг гэдэг. Ямар ч зохицуулалт байхгүй, дуртай нь үнээ нэмж дураараа аашилдаг мөн цөөхөн хэдхэн компани улс орныг атгачихсан, тэгээд л ард түмнийг дээрэлхэнэ, доромжилно айлгана. Энэ бол Монголын эдийн засаг. Монголын эдийн засаг улс төрөөсөө дэндүү хамааралтай, улс төрд орохгүй л бол таны бизнес алхам ч явахгүй. Мөн улс төрчид нь улс орныхоо өнгөтэй өөдтэй бүхнийг хувьдаа луйвардаад авчихсан, жирийн иргэн хүн бурхандаа залбираад л байж байхаас өөр замгүй. Монголын эдийн засагт хяналт, дүрэм гэдэг зүйл огт байхгүй, хүн бүр өөр өөрсдийн замыг хөөгөөд завгүй. Ингээд л Монгол улс хаягдчихсан юм. Монголд хөгжил ярьж болохгүй, Монголд ирээдүйг бас ярьж болохгүй. Монголд албан тушаал бас мөнгө л ярьж болно. Өө бас уул уурхай ярьж болно. Монголыг хөгжүүлнэ гэж ярьвал тэнэгээрээ дуудуулна, Монголд шударга байвал шоронд орно. Монголд худлаа ярьвал төрд гарна, Монголд хулгай хийвэл баяжина. Энэ бол Монголын хамгийн энгийн логик.
Монгол улсын эдийн засаг уул уурхай, ХАА гэсэн хүн төрөлхтний хоцрогдсон хоёр салбар дээр тулгуурладаг. Хүн төрөлхтөн эдгээр салбаруудыг хөгжлийн гарцаа биш гэж үзээд байхад Монголын улс төрчид уул уурхай л Монголыг аварна гэж магтсаар байх юм. Монголд одоо эрх мэдэлтэй болгон нь нэг уурхай олж аваад гадныханд зараад баяжихыг хүсдэг болчихож. Монголын улс төр нь нүүрсний улс төр, эдийн засаг нь нүүрсэн дээр тулгуурласан, экспортын ганц бүтээгдэхүүн нь бас л нүүрс, ерөөсөө Монголчууд бид нүүрсчин ард түмэн болоод дууслаа. Одоо тэгээд нүүрс ярьдаг улс төр эдийн засагтайгаа 21-р зуунд яаж явах болдоо. Нүүрс нь дуусхаар нүүрснээс өөр зүйл мэдэхгүй яг л Африк шиг гуйлгачин ард түмэн болох уу?
Инфляцийн өсөлтөө барьж чаддаггүй засгийн газартай бодлогын хүүгээр ард түмнээ шулдаг төв банктай энэ Монголд ерөөсөө болдог юм гэж алга. Ард түмэн нь итгэлээ хулхидуулсаар байгаад итгэх найдах зүйлгүй болчихсон. Төр засаг нь худлаа ярьж, хулгай хийсээр байгаад муу муухайгаар дүүрчихсэн. 2.7 хүн амтай 40 сая малтай мөртлөө махны үнэ нь тэнгэрт хадчихсан. 300 400 сая хүнтэй 30 40 сая малтай улсуудын махны үнэ Монголтой яг адилхан түвшинд байгааг ойлгохгүй юм. ХАА-н орон байж ийм үнэтэй мах хэрэглэдэг бас сүүгээ гаднаас импортоор авдаг гээд бодхоор Монголд эдийн засаг мэддэг хүн байдаггүй гэдэг нь тодорхой. Уг нь дотоодын хэрэгцээгээ хангаад дэлхийн гол экспортлогч болох учиртай юмсан. Гурил, будаа, талх гээд л өргөн хэрэглээний барааны үнийн өсөлтүүд арай л дэндэж байна.
Ядаж байхад бензиний үнэ нь улс төрчдийн халаасны компаниудаас хамааралтай. Тэд нэг орой үгсэн хуйвалдаад л 300-400 төгрөгөөр үнээ нэмчихнэ, харин буцаагаад 30-40 төгрөгөөр бууруулж ард түмнийг хоосон баярлуулна. Монгол улс бол бараг 100% импортлогч улс. Өөрсдөө дотооддоо архи пивоноос өөр үйлдвэрлэх зүйлгүй, хурааж авсан улаан буудайгаа гурил болгоод иргэддээ өгчихөж чадахгүй. Газар тариаландаа технологийн шинэчлэл хийгээгүйн гайгаар нэг га газраас 10 центр үр тариа хурааж, төмс хүнсний ногоогоо урд хөршөөсөө зөөсөн хэвээрээ. Монголын эдийн засаг бүхэлдээ хямралд орчихоод, Монгол хүний амьдрал бүхэлдээ ядуурчихаад л байна даа Монголчууд минь. Ийм тэнэг төр засагтай байхад бид яаж ч хөгжиж сайжрах билээ дээ. Дэлхий нийт өндөр технологид суурилсан мэдлэгийн нийгэм, мэдлэгийн эдийн засгийн тухай ярьж байхад Монголчууд бид ямар ч технологи шингээгүй нүүрсний эдийн засгаа ярьж улс төрийн бодлого нь нүүрсэнд төвлөрч байгааг хараад Монгол хүнийхээ хувьд харуусаж байна. Би үнэн чи худал гэж талцан хэрэлдэж ард түмний тархийг угааж өөрсдийн булхайгаа далдлах гэсэн эрх баригчдын увайгүй үйлдэл сонгууль хүртэл үргэлжилсээр байх болно. Ард түмэн хууртах хэрэггүй, итгэлээ зөв хүнд өгөөрэй. Учир нь улс төр эдийн засаг хоёр салшгүй холбоотой. Бохир улс төрийг түүхий эдийн засаг дагадаг, идеологигүй улс төрийг онолгүй эдийн засаг дагадаг. Олигархижсан улс төрийг олигархиудын халаасны эдийн засаг дагадаг. Одоо нэг үгийг хэлээд нийтлэлээ дуусгая. Монголын ард түмнийг мөнх тэнгэр нь ивээг. 2012 он бидний хувьд маш чухал түүхийн үе шүү.
Д.Сүхбаатар

Friday, March 23, 2012

Монгол цэргийн бааз байсан нэгэн арал

арлыг зорьсон зорчсон монгол хүн өнөө цагт бол ёстой тоогоо алдсан даа. Энэ арлыг, энэ орныг мэднэ гэж цэц булаалдах монгол хүнтэй бишгүйдээ нэг таарч явлаа. Гэлээ гээд жирийн монголчуудтайгаа хуваалцсан нь тун цөөхөн. Миний үзсэнийг үзсэн байлаа ч утга учрыг нь тайлж тайлбарласан нь бac л цөөхөн. Ийшээ түмэнтээ зорчдог ч санаа өгөхөөс нааш очиж үзээгүй байж мэдэх газар бас байж болно. Тиймүүдийг нь энд толилуулахыг хичээлээ.


Алдарт харубан (“чулуун өвгөн”) энд харагдаж байна. Тольхарубан гэж ч нэрлэдэг. Галт уулын хайлсан чулуугаар (лав, эсвэл базальт гэдэг) хийсэн хөшөө бол эндхийн гол символ нь юм билээ. Хаа л бол хаа ийм хөшөө тэр арал дээр байнга тааралдаж байлаа.Тэр харубаны толгой дээрхи малгайн хэсэг нэг л биш ээ. Юуг ч илэрхийлэх гээд байгаа юм, юутай ч адилхан юм. Та таагаарай!


Бэлэг дурсгал болгоод өнгө будгаар ялгаад хийчихсэн харубанууд (“чулуун өвгөн”) энд харагдаж байна. Тэр харубан болгоны ам өөр өөр дүрсийг илэрхийлж байгаа. Ийм сувенир олон монгол айлын сервант шүүгээнд байдаг болсон байх даа, одоо. Лав манай Улаанбаатар дахь гэрт хэд хэдээрээ бий.


Өвөртөө гахай тэврээд зогсож байгаа эр эм чулуун хөшөөнүүд. Бүгд инээмсэглэж байна. Тэр харубаны (“чулуун өвгөн”) толгой дээр дахиад өөр нэг жижиг харубан асаад гараад ирж. Эмээ нар нь толгой нүцгэн, эсвэл толгой дээрээ үсээ овоолсон байдалтай бүтээгдэж.


Тэр арлын бас нэг бэлгэдэл, нэрийн хуудас энэ байна. Дэлхий дээрхи хамгийн том дун. “Хамгийн том” гэж егөөдөж хэлж байна. Энэ бол далайгаас гаргаж авсан амьд дун биш л дээ, дунд зориулсан хөшөө юм. Гэхдээ гайхамшигтай адилхан хийсэн. Тэр хужир шүү, замагтай хэсэг нь хүртэл.


Нөгөө галт уулын лав олон зуун сая жилийн дараа далайн усанд цохиулсаар хатаад байж байгаа нь энэ гэнэ. Нэг хэлбэрийн, өрөөд тавьчихсан юм шиг, хүний гараар бүтсэн юм шиг тас хар чулуулгууд. Далайн давсанд цайрсан хэсэг нь сааралтаж харагдана. Тэр арлын эрэг бүхэлдээ ийм чулуулгаар хүрээлэгдсэн байх аж.


Арлын газрын зураг энэ байна. Бид энд баахан саатаж сайтар судалж авлаа. Энэ бол тэр орны хамгийн том арал нь, хамгийн жижиг муж нь, уртаашаа хоёр хоттой. Хятад ханзаар бичсэнээр бол арлын нэр нь “арал”, “муж” гэсэн хоёр утга илэрхийлнэ.


Тэр арлын бас нэг бэлгэдэл, нэрийн хуудас энэ байна. Дэлхий дээр Данийн Копенхагенд лусын дагины ганц хөшөө байдаг гэж бодож явсан чинь лав хоёр дахь нь энэ арал дээр байж байхтай бид таарлаа. Бас л галт уулын хайлсан чулуугаар бүтээсэн хөшөө аж.


Тэр арлын бас нэг нэрийн хуудас энэ байна. Цэвэр усны хүрхрээ өтгөн саглагар модон дотроос урсаад бууж ирж байна. Рашаан, эрүүл мэндэд сайн гээд ууж байгаа харагдах юм. Адис авах, усанд нь зоосон мөнгө хаях бол ердийн үзэгдэл байх аж. Би тэр наана зураг авч бичлэг хийгээд зогсож байна. Өдөржингөө юм үзэж аялсан бидэнд орой нар жаргахын өмнөх хүрхрээ сэрүү татаад, алжаал тайлаад нэн сайхан байлаа.


Тэр арал дээрхи хамгийн том буддын сүм гэж бидэнд танилцуулав. Хөтөч маань сүүл рүүгээ ам нь халаад Азид томдоо ордог гэх шахуу юм яриадхав. Үнэхээр дотор нь ороод үзэхэд олон давхар танхим, тавцан, манай Мэгжид Жанрайсаг бурхнаас дутахгүй өндөр нэг Будда бурхан заларч байдаг шүү.


Европт Квельпарт нэрээрээ алдаршсан энэ арлын галт уул унтаад байж байгаа нь энэ. “Халласан” гэх нэртэй эл уул болтэр арлын төдийгүй тэр орны хамгийн өндөр нь, 1950 метртэй аж. Халуун орны зөөлөн дулаан уур амьсгал, далайн их чийг нь энэ уулыг нүцгэн хадан цохио хэвээр нь байлгаагүй ажээ. Тэгээд ч байгалийн энэ их гайхамшиг нь дэлхийн өвийн санд бүртгэгдэж ЮНЕСКО-гийн хамгаалалтад орсон дархан цаазат газар ажээ.


Зорьж очсон аяллын маань гол учрыг хэлж өгөх зураг энэ байна. Энэ гэрэлтэж байгаа жижиг цэгэн тэмдэглэгээ, тэр дор хойгийг ороож очсон бололтой аяллын маршрутын тэмдэглэгээ бол анх миний гарчигласан тэр утгыг илэрхийлж буй хэрэг. Монгол цэргийн довтолгоон, түүнийг эсэргүүцэн тосч байлдсан түүхэн газрууд, тэр далайгаар тойрч явсан маршрут бол монголын тэнгисийн цэргийн хөлөг онгоцууд явсан, десант буулгасан газрууд ажээ.


Миний цаана харагдаж байгаа нь хана дүүрэн тосон будгийн лут зураг. ХIII зууны ширүүн байлдаан. Солонгос зураачийн бүтээлийг өөлөх эрх надад байхгүй. Гэвч аль нь монгол, аль нь солонгос, аль нь арлынх, аль нь түрэмгийлэгч юм бэ гэж гайхав. Учрыг нь тайлах санаатай үзээд үзээд хэнийг нь ч таньсангүй. Тэр үед энэ арал маань солонгосчуудынх байгаагүй бололтой. Ийшээ “Корё-Монголын 10 000 цэрэг 160 хөлөг онгоцоор атаклав” гэх тайлбар явж байх юм.


Нөгөө тулалдааны хэсэг харагдаж байна. Би бүр камераа тулгах шахам авсан зураг. Цаанаас наашаа дайрч байгаа нь монголчууд юм болов уу гэж таав. 1270 онд энэ арал дээр монголын байлдан дагуулагчдын эсрэг бослого дэгдсэн юм билээ. “Самбёльчхо бослого” гэж түүхнээ нэрлэдэг. Босогчид эхлээд ялжээ.


Монголчуудыг хөөж гаргаад гурван жил болж байтал эх газраас (хойгоос) Корё-Монголын цэрэг довтолж босогчдыг дарсан байгаа юм. Нөгөө том зургийн нэг хэсгийг би тулгах шахам татсан зураг энэ байна. Үхэх сэхэхээ үзэж байгаа эх оронч зураг харагдаж байна.


1273 онд “Самбёльчхо” дарагдаж, 1300 гаруй босогч амьдраараа олзлогджээ. Монголчууд эргэлтгүйгээр энэ арлыг эрхшээлдээ авлаа. Тэр наана мөргөж залбирч амь гуйж байгаа нь босогчид, довцог дээр морин дээрээ алсыг харан ташаа тулан таахалзаж байгаа нь монгол жанжид юм болов уу гэж ойлголоо.


Олзлогдсон босогчдоор ажил хийлгэж байна. Булчин шөрмөс нь чангарсан яасан ч сүрлэг эрс вэ гэж бодохоор. Монголчууд бас л довцог дээр алсыг хараан зааж зааварлан байгаа зураг бололтой.


Энэ арлыг манай өвөг дээдэс Япон руу хийх аян дайныхаа түшиц газар, цэргийн бааз болгож байсан түүхийг энэ музейгээс үзэж болно. Монголын эзэнт гүрний тэнгисийн цэргийн флот энэ арал дээрээс босчээ. 1273-1294 онд арлыг монголчууд захирч байснаа хэлэлцээ хийсний дүнд Корё хаант улсад шилжүүлсэн гэсэн бичээс тэнд байна лээ. Хэлэлцээ хийж шилжүүлээд байхдаа ч яахав дээ гэж би бодлоо. Учир нь Корёгийн хаан нь Хубилай хааны ганц хүргэн, Бээжинд Хубилай хааны дэргэд тавнан байхдаа ганц охин Хутагбэхтэй нь гэрлэсэн бүрэн монголжсон нөхөр шүү дээ. Энэ арал 1367 он хүртэл монголчуудын хяналтад байж байгаад Монголын Юань гүрэн мөхсөний дараа 1374 онд Корё хаант улсад эргэлтгүй шилжсэн байдаг юм билээ.


Тийшээ очихдоо энэ музейд монголчуудын бичиж үлдээсэн сэтгэгдлийг жаазлаад энд тавьжээ. Эзэд нь одоо үзэж байгаа бол үзээсэй ч гэж би хэргээр патиардаж авлаа. Энд лав Галбадрах, Ломбо, Пүрэвдорж гэсэн татлаган бичиг харагдаж байна.


Дарьсүрэн, Маам, өөр ганц нэг хүний үлдээсэн сэтгэгдэл, ерөөл магтаал энд байна. Би эрдэмтэн зохиолч араб судлаач Д.Маам гуайг юм болов уу гэж таалаа. Хоёр Солонгосыг нэгдэхийг ерөөсөн, айхтар улс төржсөн, бас бэлгэ дэмбэрэлтэй нэг абзац тэр дор байна.


Эзэд нь, тэдний үр хүүхэд энэ зургийг үзэж байгаа бол түүх хуучирдаггүй юм байна гэдгийг мэдрэх шиг болох биз ээ. Танихаас археологич эрдэмтэн Баяр гуайн гарын үсэг байна. Би энд гэрч болгож хэсэг хүний сэтгэгдлийг татаж авсан юм биш шүү. Тийшээ зорчдог монголчууддаа санаа өгч байгаа хэрэг. Мөнгө нь багтаж ядсан манай зарим нөхөд гадаадад очихлоороо шөнөжин наргиад, хөзөр биллиарданд хамаг алтан цагаа алдаад, казинод мөнгөө мултлуулаад ирдэг дээ. Тэр нөхөд ганц удаа ч болов энэ түүхэн музейд саатаад, ядаж дайраад гараарай гэж ухуулж ятгаж байгаа хэрэг шүү дээ.

Тэр арлын түүхэн нэрийн хуудас болсон тариачны оромж (байшин барилга гэхэд ахдах гээд байна л даа) энэ байна. Мэдээж одоо бол ийм шавар амбаарт (урц гэлтэй биш) суухгүй л дээ. Саяхныг хүртэл ийм цонхгүй амбаартаа чихцэлдэн сууж, эхийн эрхт ёс ноёлж байсан юм гэнэ лээ. Бүр 1990-ээд оныг хүргэсэн гэв үү дээ?


Энэ их учиртай зураг. Тариачин айлд зочлохдоо авсан юм. Сууц нь орчин үеийн тохилог юм билээ. Түүнийг би энд сонирхуулах гээгүй. Хэргээр энэ зургийг тавилаа. Та сайн ажигла. Наад хар гахай, өвс сүрэл, цаана нь гахайн байр юм уу гэмээр нэг хар нүх харагдаж байгаа биз дээ? Гахайн байр нь биш юм л даа. Тэр бол энэ айлын жорлон юм гэнээ. Саяхан болтол жорлон нь байсныг засаг захиргаанаас хүчээр хориглосон гэж хэлж байна лээ. Ийм оцгор юман дээр гарч л задгай хүндэрдэг байж л дээ, гэрийн эзэд. Хөөрхий тэжээвэр гахай нь тосч аваад хооллочихно. Гахайных нь тэжээл тэгээд л боллоо. Огиудас чинь хүрч мэднэ. Ийм яриа сонссон хүн лав хэд хоногтоо (мартталаа) гахайн мах, өөх, хиам идэж чаддагүй юм билээ шүү.


Энэ бол бидний буусан зочид буудлын усан бассейн, усан парк. Энэ арлын хамгийн супер буудал нь юм гэсэн. Монголчууд ч бишгүйдээ нэг буугаа биз дээ. Тэр цаана далайн наад эрэг дээр усан тээрэм байна. Ажилладаг тээрэм биш л дээ. Бэлгэдэл, буудлын зочдод зориулсан эд, дотор нь бэлэг дурсгалын дэлгүүр бий. Очиж очиж Нидерланд яахлаараа энэ аралтай холбогдов оо гэж сонирхлоо. Энэ бол яах аргагүй Нидерландын үндэсний бэлгэдэг, нэрийн хуудас болдог усан тээрэм харагдаж байна. Учир нь энэ арлыг европчуудаас дачууд анхлан олж нээгээд европынхонд таниулсан, тэр ч бүү хэл нидерландын далайчны анх хөлөглөж очсон далбаат онгоц хүртэл хадгалагдаж байна лээ.


Нөгөө буудал маань орой харанхуйд ийм гоё харагдах юм билээ. Галт наадам гэж нэрлэдэг гэв үү дээ, гэрэл, гал хоёроор ёстой наадаж өгнө дөө. Усан тээрмийг гэрэлтүүлсэн, наад усан бассейнээс гэрэлтэж байгаа зэргийг би 10-р давхрынхаа тагтан дээрээс ингэж татаж авлаа.


Нөгөө шөнө олон өнгийн гэрэл галаар гэрэлтээд байсан газар маань өглөө наран мандахын өмнө ингэж харагдаж байна. Галт уулын нөгөө лав чулуугаар суурь хийсэн буудлын нэг хэсэг харагдаж байна. Үлгэрийн ертөнц юм шиг энэ сайхан байшин, далай, чийглэг агаарыг мартаж үл чадна.


Арал маань тэр чигээрээ ботаникийн цэцэрлэг, ой тайга, хад асга, хүрхрээ, парк. Азидаа томдоо ордог Ёмижи хэмээх ботаникийн цэцэрлэг энэ жижиг арал дээр байна. Бонсай–парк гэж улсдаа ганц нь бас энд байна. Африкийн музей гэж цагаа нөхцөөх нэг сайхан газар энд байна. Цайны музей, эрүүл мэнд–сексийн музей, шоколадны музей, далайн гахайн (далайн хав, сармагчин ч тоглуулна) усан цирк гээд сонин сонин үзмэр бий. Энэ бол Бонсай-паркийн нэгээхэн хэсэг нь.


Энэ арал маань Согвипхо, Чэжү гэсэн хоёр хоттой. Хот ч гэж дээ, манай Улаанбаатарын дэргэд хот гэхээргүй. Доорхи зураг дээр хотынх нь ерөнхий төрх харагдаж байна. Өндөр барилгагүй, өргөн чөлөөгүй даруухан хот. Тээр цаана далайн усанд бараантсан хар зурвас харагдаж байгаа байх. Тэр бол далайн ус татармагц хуурай газрыг нь шороо чулуугаар дүүргэж шинэ газар гаргаж авч байгаа, нэг ёсондоо хуурай нутаг дэвсгэрээ тэлж байгаа хэрэг гэж хөтөч маань ярьж байна лээ.

Tuesday, March 20, 2012

Ойрын 5 жилд нийт 6877 инженер техникийн ажилтан, 33585 мэргэжилтэй ажилчны хэрэгцээ байна

“Монгол Улсыг үйлдвэржүүлэх хөтөлбөр“ Засгийн газрын 2009 оны 299 дүгээр тогтоолоор батлагдсан. Уг хөтөлбөрийг хэрэжүүлэхээр тусгай төлөвлөгөө гаргаж ажилласан ба төлөвлөгөөний 6 зорилтын хүрээнд 49 үйл ажиллагааг 2010-2016 онуудад хэрэгжүүлэхээр тусгасан.
Төлөвлөгөөний хэрэгжилтийг яам, агентлаг, нийслэл, аймгуудаас гаргуулан нэгтгэн авч үзэхэд 2011 оны байдлаар бүрэн биелсэн 25 /51,0%/, 90 хувийн биелэлттэй 7 /14,3%/, 70 хувийн биелэлттэй 8 /16,3%/, 50 хувийн биелэлттэй 6 /12,2 %/, 30 хувийн биелэлттэй 3 /6,1%/ үйл ажиллагаа байна. Монгол Улсыг үйлдвэржүүлэх хөтөлбөрийн төлөвлөгөөнд тусгагдсан үйл ажиллагааны биелэлтийн дундаж хувь 2011 оны байдлаар 83,3 хувьтай байна.
Үйлдвэржүүлэлтийн хөтөлбөрийн 2011 оны хэрэгжилтийг тоймлон авч үзвэл:
Монгол Улсын үйлдвэржүүлэлтийн өнөөгийн байдал
Аж үйлдвэрийн салбарын бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл сүүлийн жилүүдэд өсөлттэй байна. Аж үйлдвэрийн салбарын бүтээгдэхүүний нийт үйлдвэрлэл 2011 онд 2056.8 тэрбум төгрөг болж, өмнөх оныхоос 182.2 тэрбум төг буюу 9.7 хувиар өслөө. Энэхүү өсөлтөд газрын тос, нүүрс, төмрийн хүдэр зэрэг уул уурхай, олборлох аж үйлдвэрийн салбарын гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл 16.8-77.3 хувь, нарийн боов, сүлжмэл эдлэл, самнасан ноолуур, малын мах, талх, амтат ус, ундаа, шингэн сүү, тамхи, архи, жүүс, шар айраг, цэвэр ус, бетон зуурмаг зэрэг боловсруулах аж үйлдвэрийн салбарын үндсэн нэр төрлийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл 0.8-86.5 хувиар нэмэгдсэн нь голлон нөлөөлжээ. Аж үйлдвэрийн салбарын борлуулсан бүтээгдэхүүн 2011 онд оны үнээр 5626.7 тэрбум төг болж, үүний 3513.8 тэрбум төг буюу 62.4 хувийг гадаад зах зээлд борлуулжээ.
2011 онд “Ухаа-худаг” коксжих нүүрсний ордод нүүрс баяжуулах үйлдвэр, цахилгаан станц ашиглалтад орсон, Оюутолгойн төслийн барилгажилт төлөвлөлтийн дагуу хэрэгжиж байна. Хүнсний үйлдвэрлэл, худалдаа үйлчилгээ, хоршоо биржийг дэмжих чиглэлээр нийт 54.4 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдсэнээр 2000 орчим ажлын байр шинээр нэмэгдэж, 757.4 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэсэн байна.
Түүнчлэн 2008 онд манай улсад барилгын материалын 400 гаруй үйлдвэр ажиллаж нийт барилга угсралтын ажлын материалын хэрэгцээний 30 орчим хувийг хангаж, 70 хувийг импортоор нийлүүлж байсан бол 2009-2011 онд 150 гаруй үйлдвэр ашиглалтанд шинээр орж нийт барилга угсралтын ажлын хэрэгцээний 40 хувийг дотоодын үйлдвэрлэлээр хангаж, 60 хувийг импортоор нийлүүлж байна.
Үйлдвэржүүлэлт ба хувийн хэвшил
Манай улсад 90 гаруй мянган хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжээс 50 мянган аж ахуйн нэгж идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулж байна. Эдгээрт 900 мянга орчим хүн ажиллаж ДНБ-ний 73.7-74.3 хувийг, татварын нийт орлогын 30 орчим хувийг бүрдүүлж байна.
2011-2016 онд хувийн хөрөнгө оруулалтын хэмжээ 19.3 их наяд буюу улсын нийт хөрөнгө оруулалтын 54 хувийг эзлэх тооцоотой байгаа бөгөөд төрийн үйлчилгээг хөнгөвчилж шуурхай болгох алхмуудыг 2010-2011 онуудад хийлээ. Төрөөс олгодог тусгай зөвшөөрөл, лицензийн тоог 30 хувиар цөөлж нэг цэгийн, нэг цонхны, цахим гааль, цахим татвар, бизнес ширээ үйлчилгээнүүд 21 аймаг, нийслэлд бүрэн нэвтрээд байна. Түншлэл, хамтын ажиллагаа, хэлэлцэл шинэ шатанд гарч төр, хувийн хэвшлийн үндэсний болон орон нутгийн салбар зөвлөлүүд байгуулагдан, шинэтгэлийн бодлого шийдвэр гаргах үйл явцад хувийн хэвшил түүний төлөөллийн байгууллагууд оролцдог боллоо.
Боловсон хүчний хангамж
Аж үйлдвэрийн салбарт ажиллагчдын тоо 2011 оны эцэст 56797 болж өмнөх оныхоос 2508 хүн буюу 4.6 хувиар өссөн байна. Хүн амын насны бүтцийн онцлогоос шалтгаалж нийт хүн амд хөдөлмөрийн насны хүн амын эзлэх хувь сүүлийн жилүүдэд нэмэгдсээр байгаа нь ажиллах хүчний эрэлтийг нэмэгдүүлж, ажлын байрны хэрэгцээг бий болгож байна. Ойрын 5 жилд нийт 6877 инженер техникийн ажилтан, 33585 мэргэжилтэй ажилчны хэрэгцээ байна.
2012-2016 оны үйлдвэржилтийн зорилтууд
Ойрын хугацаанд түүхий эдийн нөөц, байршил, бүс нутгийн онцлог, дэд бүтцийн өнөөгийн болоод ирээдүйн чиг хандлага, гадаад зах зээлийн эрэлт хэрэгцээтэй нягт уялдуулан улсын төсөв, зээл тусламж, хувийн хэвшил, концессын гэрээгээр хөнгөн, хүнсний үйлдвэрлэлийн 23 үйлдвэр, барилгын материалын 27, хүнд аж үйлдвэрийн 10, Дархан, Багануурын үйлдвэр технологийн парк түүнд байгуулагдах үйлдвэрүүд зэргийг барьж байгуулахаар төлөвлөж байна.
ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖИЛ, ШИНЭТГЭЛИЙН ХОРОО

Sunday, March 18, 2012

Тойм мэдээ

  1. Манай хүн ам: 2.8 сая; 15 наснаас дээш хүн ам: 1.9 сая; Ажиллах хүч 1.06 сая байдгаас: 900 000 хүн ажилтай, 160 000 хүн ажилгүй.
  2. 830 000 хүн э/з-ийн идэвхигүй, үүнээс 200 000 хүн тэтгэвэрт, 300 000 хүн сургуульд сурдаг, 60 000 хүн хөдөлмөр эрхлэх чадваргүй
  3. Э/з идэвхигүй хүн ам гэх 830 000 хүнээс 124 000 нь ажил эрхлэх сонирхолгүй, тохирсон ажилгүй хүмүүс гэнэ. Тэгэхээр ажилгүйчдийн тоо 300 000.
  4. Гэрийн ажилтай 108 000 бна. Тэгэхээр ажилгүйчүүд-н тоо дахиад 400 000 руу болж бн. 2010 оны хүн амын тооллогын статс үзэхэд ийм дүгнэлт хийв
  5. Дүгнэлт: 900 000 ажилтай, 400 000 ажилгүй, 300 000 сурдаг, 200 000 тэтгэвэрт, 60 000 группт, үлдсэн 1 сая нь 15-с доош насны хүүхэд аж.
  6. Бас болоогүй ээ. Эндээс 110 000 нь гадаадад, үүний 10% нь хүүхэд, бусад нь сонгууль өгөх эрхтэй хүмүүс аж.
  7. Тэгэхээр appr. 30 хүн тутмын 9 нь МН-д ажилладаг, 1 нь гадаадад, 5 нь ажилгүй, 3 сурдаг, 2 тэтгэвэрт, 1 группт, 9 нь 15-с доош насны хүүхэд.
  8. Ажил хийдэг 10 хүнээс гадаадад 1, дарга 1, мэргэжилтэн 1.5, МАА ХАА-д 2.5, зах дээр 2, барилга/үйлчилгээ/техникч 2 бдаг бололтой.
Sincerely,

D.Sainbayar

Thursday, March 15, 2012

Балбад болсон “Miss Mongol”

Балбын монголчууд хаант засаглалын үед эрх чөлөөгүй, хэлэх ярих гэснээ чөлөөтэй илэрхийлж чаддаггүй байсан үе саяхан. Гэтэл өнөөдөр байдал өөрчлөгдөж тэд эрх чөлөөтэй болжээ. Холбооны Бүгд Найрамдах Ардчилсан Балба улс болж шинэ Үндсэи хуулиа туурвих замдаа орсон энэ оронтой би 1977 оноос эхлэн ажил төрлийн холбоотой явж ирсэи нэгэн дипломатч билээ.

Энэ удаагийн айлчлалын ганзагын богцоо уншигч олонтой хуваалцахаар шийдлээ.

БАЛБЫН МОНГОЛЧУУДТАЙ УУЛЗСАН НЬ

Балбад нийтдээ 61 ястан үндэстэн байдгийн 56 нь монгол угсааных гэж надтай уулзсан Балбын 30 гаруй монголчууд мөн тэдний талаар судалгааг хийдэг эрдэмтэд ярив. 1990 оны Балбын Засгийн газрын мэдээгээр Балбын хүн амын 37,2 хувийг монгол гаралтай монголчууд гэж гаргасан удаатай. Түүнийг нь Балбын монголчууд хүлээн зөвшөөрдөггүй бөгөөд тэдний тооцоолсноор бол монгол хүмүүсийн тоо Балбын хүн амын 42 хувь байгаа аж.

Тэд Хэрэйд, Таманг, Нивас, Гурун, Магар, Нивар, Шерпа, Токали зэрэг Монголын овог аймгаас тасран Балбад ирж суурьшсан болох талаараа уулзалтын үеэр ярьж байв. Тэднийг хэрхэн Балбад ирсэн талаар сонирхоход Түвдийн нутгаар дамжин хэд хэдэн удаа Балбад ирсэн. Түүнээс гадна Энэтхэгийн Зүүн хойт районы нутгаар болон Афганистанаар дамжин Балбын уугуул иргэн мэт болж олон зуун жилийн турш амьдарч байгаа гэнэ.

Балба Улсын хувь заяа Монголтой маш төсөөтэй бөгөөд тэд хойд талаараа БНХАУ-тай өмнөд талаараа БНЭУ-тай хил залгадаг, далайд гарцгүй, Хималайн өндөр уулаар хүрээлэгдсэн орон юм. Аль аль хөрштэйгээ эв зүйгээ олон хамтран амьдрахын төлөө гадаад бодлогодоо удирдлага болгон ажиллаж, эзэн хааныгаа огцруулжээ. Ардчилсан улс болон нээлттэй нийгэмд шилжин ороод удаагүй байна. Улс төрийн амьдралд Балбын хориотой байсан Марксист коммунист нам их нөлөөтэй болж Засгийн эрхэнд орж ирэх хүртлээ хүчтэй болж ирсэн.

Монгол, Балба эрт дээр үеэс хэлхээ холбоотой. Манай жинчид Балбын нийслэл Катманду хотод байдаг Буднат суврагтаа мөргөөд үүрийн таван жингээр тэмээндээ ачаалаад Түвд нутгаар дамжин Монголдоо ирдэг байв. Ийм ч учраас манай хөгшид "Балбын дарханы балбаж хийсэн бас дахин давтаж хийсэн сэлэм, хутга" гэдэг яриа гарчээ.

Балбачууд дэлхийд гурван зүйлээрээ алдаршин гадаадынхны сонирхлыг татаж байна. Юуны өмнө Бурхан багш Балбын Люмбини гэдэг газар анхлан мэндэлсэн учраас тэд Бурхан багшийг төрүүлсэн эх орон гэдгээрээ бахархдаг.

Нөгөөтэйгүүр Хималайн ноён оргил Эвэрст уул Балбын нутагт байрлаж манай уулчид Балбын нутгийн талаас авирч амжилт гаргаж байсан. Бас нэг онцлог нь гэвэл Газар-тэнгэрийг буюу газар дээр байгаа ард түмэнг Бурхан багштай холбож өгдөг КУМАРИ гэдэг амьд гүнж Балбын нийслэл Катманду хотод байдаг болно. Тэр гүнжийг том болоод 12-14 нас хүрэхээр сольдог заншилтай.

БАЛБАЧУУДЫН УРГИЙН БИЧИГ ЮУ ӨГҮҮЛНЭ ВЭ?

Балбачууд ургийн бичгээ үргэлж хөтөлж ирсэн сайхан заншилтай ард түмэн. Үр хүүхдэдээ чиний удам угсаа Монгол гэж багаас нь зааж өгсөөр өнөөг хүргэж иржээ.

Балбын Вангийн Засгийн газрын үед монголчуудын эрх ашгийг хамгаалдаггүй, үргэлж хар бор ажил хийлгэх бодлого явуулж байсан хэмээн Балбын монголчууд дургүйцэж, энэхүү бодлогыг эсэргүүцэн тэмцэж байсан бол одоо эрх чөлөөтэй болж үйл ажиллагаагаа чөлөөтэй явуулж улс төрийн амьдралд идэвхтэй оролцох болжээ. Тухайлбал надтай уулзсан хүмүүсийн дотор Балбын Марксист Коммунист намын улс төрийн Товчооны нэгэн гишүүн хүн байв.

Балбын монголчууд өөрсдийн гарал үүслийн 20 үеийн ургийн бичигтэй хүмүүс байна. Түүнийгээ нандигнан хадгалж үргэлжлүүлэн хөтөлж байна. Тэд "Бид Энэтхэгийн соёл, зан заншилд тууштай орж байгаа. Тиймээс өөрийн соёл, зан заншил, хэлээ хадгалж үлдэхийн төлөө тэмцэж байна" гэж ярьж байв. Ургийн бичгийн сүүлийн 200-250 жилийн удам угсааныхаа нэрийг сонирхоод үзэхэд Хинди нэрс ихээр орж ирсэн талаар тэд онцлон тэмдэглэж, санаа зовж байгаагаа илэрхийлж байв.

БАЛБЫН САЙХАН МОНГОЛ БҮСГҮЙ- MISS MONGOL OF NEPAL

Намайг Нью Делид Энэтхэг-Монголын судлагдаагүй асуудлын талаар болсон олон улсын хуралд оролцоод дараа нь Хүннү-эртний Энэтхэгийн тухай материал цуглуулж байтал Балбаас захидал ирлээ. Түүнд "Таныг Катмандуд айлчлан ирж 2012 оны Монгол сайхан бүсгүйд шагнал гардуулж өгөхийг урихын зэрэгцээ монголчуудтай уулзахыг нэгэн адил хүсэв" гэжээ.

Балбын сайхан монгол бүсгүй тэмцээн анх 2009 оноос эхэлсэн түүхтэй. Монголчууд өөрсдийгөө хэнээс ч доогуур биш гэдгээ харуулж, гарал үүслээ тодруулж, Балбын Монгол охид улс эх орон болон нийгэмдээ ямар үүрэг гүйцэтгэж чадахаа уралдааны явцад харуулж байв. Анхны тэмцээний үед тэдний үйл ажиллагааг зогсоох хөдөлгөөн гарч, Балба орныг хуваан таслах үйл ажиллагаа явуулж байгаа талаар хэвлэлд бичиж байсан боловч тэд айсангүй өнөө жил дөрөв дэх удаагийн тэмцээнээ амжилттай сайхан зохион байгуулав.

Монгол сайхан бүсгүй-2012 тэмцээнд Монгол овог аймгаас нийтдээ 66 охид бүртгүүлсэн байв. Тэмцээнд оролцож байгаа охидод хичээл заах эхний үе шатуудыг дуусгахад бүтэн гурван сар зарцуулжээ. Ингэснээрээ Балбын Монгол охидын авьяас чадвар, ухаан, ирээдүйн боломжийг нээж өгөхөд тэмцээний утга учир байгаа талаар над ирүүлсэн урилганд зохион байгуулагч байгууллагаас онцлон тэмдэглэсэн байв.

Намайг зөвхөн сүүлчийн шалгаруулалтын тэмцээний явцтай танилцуулж үзүүлэв. Тэд ястан бүрийнхээ бүжгийг бүжиж, омог бүрийнхээ хувцасны болон эрхэлдэг аж ахуйнхаа онцлогийг харуулсан хөдөлгөөнийг харуулж байв.

Асуулт хариултын тэмцээнд тэд бүгд англиар чөлөөтэй ярьж, хариулж байв. Харин нэгээс хоёр охид Балбаар хариулав. Асуулт англи, балба хэлээр тавьж түүнд дуртай хэлээрээ хариулах боломжийг олгосон байна.

Шүүгч "Танд боломж олдвол Балба нутгаа сонгох уу эсвэл Лонгол Улсыг сонгох уу ?" гэж тэмцээнд оролцсон нэгэн охиноос асуув.

Энэ асуулт их өдөөн хатгасан, улс төрийн чанартай асуулт байв. Гэвч тэр охин маш ухаалаг тайван байж "Тийм ээ, би монгол хүн, миний зүрхэнд монгол цус гүйж байгаа. Өнөөдөр би Балбад амьдарч байгаа иргэний хувьд олон улсын тавцанд Балба орноо төлөөлөн ажиллана" гэсэн хариулт өглөө.

Балбын сайхан бүсгүйн эхний гурван байрнаас гадна, авьяаслаг, олон нийт үзэгчдийн сэтгэлд таалагдсан, хувийн шинж чанараар тэргүүлсэн, тэмцээний дүрэм журмыг хатуу нарийн сахисан, хамгийн сайхан инээмсэглэлтэй, 2012 оны хамгийн сайхан арьстай, оны фото модель, хамгийн сайхан үстэй, тэмцээний үйл ажиллагааг сайн хангаж бүрэн оролцсон охин гэсэн шагналуудыг нэгэн адил олгож аль болох олон охидыг хамруулахыг оролдож байв.

"Мисс Монгол"-д шагнал гардуулах ёслолд оролцож олон хүнд би шагнал гардуулав. Эцэст нь тэдэнд амжилт хүсээд 2011 онд Монгол Улс Хүннү гүрний 2220 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлснээ дурдаж "Та нар бол түүний нэгэн хэсэг. 2011 оны арванхоёрдугаар сарын 29-ний УИХ-ын тусгай чуулган дээр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржоос монголчуудад хандаж хэлсэн үгийг" онцлон тэмдэглэв. Эдгээр үйл ажиллагаанд манай орныг төлөөлөн Балбад ажиллаж байгаа ноён Цэдэн Журмэ болон тэдний хүү идэвхтэй сайн оролцсоныг тэмдэглэхийг энд хүснэм.

Тэмцээний зарим шагналыг манай Монголын төрийн бус байгууллага дааж байвал тэднийг дэмжсэн том үйл ажиллагаа болох юм даа гэсэн бодол төрж байлаа.

Энэхүү тэмцээнийг зохион байгуулсан хүн бол Ашок Пяси Рэй гэдэг залуу. Тэрээр надад ирүүлсэн урилгадаа "Та энэхүү тэмцээнд байлцаж, зарим шагналыг олгосноор манай тэмцээний нэр хүндийг өсгөх болно" гэж тэмдэглэсэн байв.

Намайг энэхүү тэмцээн, уулзалтад оролцоод ирсний дараа тэнд байлцсан хоёр хүнээс захидал ирүүлж монголчуудын төлөө ирээдүйд Тантай хамтран ихийг бүтээнэ гэдэгт найдаж байгаагаа илэрхийлсэн байв.

"МОНГОЛ ЗҮРХ" ХАМТЛАГ

Балбын монголчуудын бас нэгэн бахархан гайхуулдаг зүйл бол "Монгол зүрх буюу-Mongolian Heart" гэдэг хамтлаг юм. Энэ хамтлаг Катмандуд их нэртэй бөгөөд тоглолтын билетийг олоход хүнд байдаг талаар нэгэн оюутан ярьж байсан. Тэд Балбадаа нэртэй төдийгүй гадаадад бас нэртэй гэнэ. Намайг Катмандуд байх үеэр гадаадад тоглолтоор явсан байв.

Тэдний хийсэн цомгуудын гол дуунууд нь монгол үндэстэн ястнаа дурсан санасан, өвөг дээдсээ магтан дуулсан агуулгатай гэнэ лээ.

Тийм ч учраас Балбын монгол залуучуудын дунд маш ихэд нэрд гарч алдаршиж байгаа хамтлаг гэнэ. Энэ хамтлаг Монголд ирж тоглох өдөр удахгүй ирнэ биз ээ.

МОНГОЛЧУУДЫН ДУУ ХООЛОЙ СЭТГҮҮЛ- MONGOLIAN VOICE

Балбын монголчууд өөрсдийн цуу хоолой- "Mongolian voice" гэсэн сэтгүүлийг нэгэн адил гаргаж түүндээ өөрсдийн үйл амьдрал, тэмцээнийхээ талаар нийтэлдэг. Уг сэтгүүлд манайхан өгүүлэл өгвөл хэвлэн гаргах бүрэн боломжтой гэж байсныг энд дурдах нь зүйтэй болов уу.

Балбын Вант улсад 1999-2002 онд Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд асан О.A

Эрхэм ерөнхийлөгчид...

Sanchir Davaasuren


Элбэгдорж оо, яах вэ?
1. Яагаад аливаа үндэстэн тусгаар тогтнож, үндэстний төрөө байгуулдаг билээ. Төрийг байгуулах гол зорилго бол “united strength of all individual” буюу бүгдээрээ нийлээд хүч чадалтай байхад оршдог. Та бол Монгол төрийн тэргүүн, Монголын ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгч, Монголын төр өнөөдөр хүчтэй байна уу үгүй юу, эсвэл Монголчууд бид бусдын тоглоом болоод ядуу зүдүү амьдарч байна уу? Монголын төрийг байгуулсан гол зорилго хаачив, Монголын ард түмний сайн сайхан хаачив?
2. Та бол Монголын төрийн тэргүүн, Монголын ард түмний эв нэгдлийн бэлгэдэл. Гэтэл ард түмэн, төр улс юуны төлөө эв нэгдэлтэй байдаг билээ. Бүгдээрээ чадалтай, хүчирхэг байхын тулд эв нэгдэлтэй, эрхэм үнэтүүдтэй байх ёстой биз дээ. Өнөөдөр Монгол үндэстэн, Монгол хүн, Монгол төр хүчирхэг байж чадаж байна уу? Хэрвээ энэ бүхэн үгүй гэвэл эв нэгдэл чинь яаж орших вэ? Таны Монголын төрийн тэргүүн байх, Монголын ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэх эрхэм үүрэг хаачив.
3. Та өнгөрсөн жил АНУ-д айлчлах үеэрээ Стэнфорд их сургуулын HOOVER-ын дайны судалгааны хүрээлэнд хүрэлцэн очиж профессор Фрэнсис Фукуяама-тай уулзсан. Таны номын дуу сонсож, нүд тайлах гэж очсон энэ профессор саяхан “The Origins of Political Order” гэсэн номоо туурвиж, либериализмын гай гамшиг, сүйрлийг нэг бүрчлэн дурдан, ингэхдээ та бүхний хүсэл мөрөөдөл болсон АНУ-ын демократ буюу ард түмний төрийг авч явж байгаа дундаж давхаргынхан нэг өглөө босоход устаж алга болоод доод давхаргад орж демократ буюу ард түмний төрийг авч явах дундаж давхрага АНУ-д устаж алга болсныг бичээд шүүрс алдан шаналж байгаагаа ярьсан байна.
4. Нэр хүнд цар хүрээгээрээ дэлхийд тэргүүлдэг Давосын дэлхийн эдийн засгийн форум капитализм дэлхий нийтэд сүйрч унасныг дурдаад, социализмыг зохиомлоор унагаасныг харамсалтайгаар илэрхийлэн, социализм болоод капитализм хоёрын дундаас аль альных нь давуу талыг авч хүн төрөлхтнийг хямрал, сүйрлээс аврах гарцын тухай санал гаргасан байна. Капитализмын сүйрлийн тухай ярихдаа либериализм энэ бүх гай гамшгийг авчирсан гэдгийг тодоос тод дурдсан. Та Монголын төрийн тэргүүн, Монголын ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгчийн хувьд энэ бүгдийг анзаарсан уу?
5. 1990 онд демократ буюу ард түмний төрийг Монголд эхлүүлэхдээ намт төрийг устгана гэж ард түмэндээ амласан биз дээ. Харин өнөөдөр Монголд МАН, АН гэсэн улс төрийн хүчнүүдийн хормойг тойрч, хотонд нь орохгүй л бол Монгол хүн ямар ч амьдралгүй болсон. Намаар амьдарсан тогтолцоо Монгол хүнийг, Монгол төрийг хоосруулж, намт төр одоо ч Монголд амь бөхтэй оршсон хэвээрээ байна. Намт төрийг устгана гэж амласан таны амлалт хаачив?
6. Демократ-Ард түмний төр гэдэг нь хүмүүнлэг үзэлтэй (humanitarian), олны төлөө гэсэн хүсэл эрмэлзлэлтэй байхад Ардчилсан нам яагаад цөөхөн хүний төлөө дураараа дургиж дунд чөмгөөрөө наадагчдын нам болж хувирав. Яагаад демократ-ард түмний төлөө гэсэн анхны зорилгоосоо ухрав.
7. Ардчилсан нам либериализмын идеологитой нам гэж өөрсдийгөө 22 жил гайхуулсан. Гэтэл 2008 оноос либериализмын политик, эдийн засаг, нийгмийн бодлого хувь хүний дур тавихыг, дураараа авирлахыг хэт урамшуулсанаас болж олон хүний сайн сайхны төлөө байгуулагддаг төрийг оршин тогтноход аюул учруулж, демократ-ард түмний төрийг оршин тогтнох ямар ч бололцоо байхгүй болгосныг та бидний барууны хөгжилтэй орон гэж шүтэж явдаг орнуудын мэдлэгтэй хүмүүс нотолж байна.
8. Либериализм төрийг сүйрүүлж, демократыг сүйрүүлснийг дэлхий дахинд хүлээн зөвшөөрчихөөд байхад Монголын улс төрч гэх тодотголтой нөхдүүд энэ талаар ямар ч ойлголтгүй явна. Монголын төрийн тэргүүн, Монголын ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгч та Монголын төр болон Монголын ард түмний сайн сайхны төлөө либериализм сөнөж авсандаа орсон гэдгийг яагаад анхааруулахгүй байгаа юм бэ?
9. Дэлхий дахинд либериализм нэгэнт авсандаа оржээ. Тиймээс либериализмын идеологитой АН одоо идеологи байхгүй болсон нь тодорхой. Улс төрийн идеологи байхгүй энэ намыг сонгуульд оролцуулна гэдэг юу гэсэн үг вэ? Та сайн тунгаан бодож идеологигүй улс төрийн намд улс төр, эдийн засаг, нийгмийн бодлого байх боломжгүй гэдгийг анхаараарай. Авслагдсан либериализмын идеологитой АН улс орныг удирдана гэвэл ямар гай барцад дагуулахыг ҮАБЗ-ын тэргүүний хувьд та урьдчилан харж арга хэмжээ авах хэрэгтэй биз дээ.
10. Монголын төрийн тэргүүн, Монголын ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгчийн хувьд улс төрийн нам гэсэн тодотголтой улс төр, бизнесийн луйварчдын бүлэглэлүүдийг Монголын хөрснөөс арчих нь Монгол төрийн дархлаа, Монгол хүний сайн сайхны төлөөх ариун үйл хэрэг юм. Та улс төрийн намуудыг татан буулгаж, Үндэстний Зөвшилцөлийг эхлүүлнэ гэсэн энэ асуудал юу болчихов оо.
11. Улс төрч хүн торгон мэдрэмжтэй, холч ухаантай байх ёстой. Монголын түүхэнд агуу улс төрийг эхлүүлэх алтан цаг мөч таны өмнө мишээж байгааг хүлээж авахгүй байна уу. Монгол орон демократ-ард түмний төрийг байгуулж тэр замаар замнах нь тодорхой. Улс төрийн намуудыг татан буулгаж Үндэстний Зөвшилцөл эхэлнэ гэдэг Монгол улс муу муухайгаасаа салж сайн сайхны замд гарах торгон мөч гэдгийг та мэдэрсэн харин үүнийгээ одоо хэрэгжүүлэх нь чухал.
12. Капитализм Социализмын аль алиных нь сайн сайхны огтлолцол буюу хослолыг хольж холоос эрж цагаа барах хэрэггүй. Германы ард түмний социал демократ буюу хүмүүнлэг үзлийн төрийн дэд бүтэц, хамтын зах зээлийн эдийн засаг буюу “нэг ч Герман хүнийг баялгийн гадна үлдээж болохгүй” гэсэн загвар бэлэн байгаа шүү. Германы социализм капитализмын давуу талыг хослуулсан загварыг Скандиновын орнууд авч хэрэглээд Нордикийн загвар нэрлэсэн байдаг.
13. Ер нь Монголын ард түмэн хүмүүнлэг зүйлд дуртай хүмүүнлэг ард түмэн шүү дээ. Тиймээс Монгол үндэстэн бол зүүний чиглэлийн улс төрийн идеологитой үндэстэн гэдгийг эндээс харж болно. Социал демократ идеологитой Монгол үндэстний улс төрийн амин сүнс нь зүүнийх шүү.
14. Монгол орон демократ-ард түмний төртэй улс байхын тулд зөвхөн зүүний улс төртэй байгаад зогсохгүй заавал барууны улс төртэй байх ёстой. Монголын барууны улс төр бол Монгол үндэстний түүхийн үнэт уламжлал дээр тулгуурласан консервативизм байх ёстой. Монголын консервативизм нь Монголын улс төр, эдийн засаг, нийгмийн бодлогыг яаж даяарчлах вэ гэсэн барууны улс төр байх нь тодорхой.
15. Тусгаар тогтносон төртэй үндэстэн өөрийн элэг нэгт гадаадад амьдарч байгаа ард түмнээ зохион байгуулж, нэгдсэн зорилготой болгож, хамтаараа сайн сайхан амьдрахаас гадна гадаадад амьдарч буй иргэддээ өөрийн амьдарч буй тухайн улсынхаа хөгжил дэвшлийн төлөө өөрийн хувь нэмрээ оруулахыг уриалан дуудаж, мөн өөрийн үндэстний сайн сайхны төлөө хамтаараа зүтгэхийг урамшуулдаг. Дэлхийгээр тарсан Монгол үндэстнээ та хэзээ яаж зохион байгуулалтанд оруулж ажлын гараагаа эхлүүлэх гэж байна. Таныг Монгол гэсэн нэртэй хүн бүр харж хүлээж байна.
16. 1990-ээд оноос эхэлсэн Монголын демократ-ард түмний төрийг байгуулах хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлсэнээс хойш олон ч Монгол хүн дэлхийтэй танилцаж, хүн төрөлхтний мэдлэгийн сорыг нь ойлгож, эх орныхоо улс төр, эдийн засаг, нийгмийн болж бүтэхгүй зүйлүүдийг засан залруулж эх орноо цэнгэлийн манлайд хүргэх эрхэм зорилготой шинэ давхрага түрэн гарч ирж байгааг Монголын төрийн тэргүүн, Монголын ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгчийн хувьд яаж хүлээж авах гэж байна вэ?

Д.Санчир

Wednesday, March 14, 2012

Алтайн удирдлагууд АТГ-т “айлчилж” байна

Алтай нутаг өнтэй сайхан өвөл болж, урин хавартай золголоо. Сүүлийн жилүүдэд газар ногоо сайхан гарсан тул мал тарга тэвээрэг сайтай, малчин ардын сэтгэл тэнэгэр байна. Мал ид төллөж буй учир малчид өдөр, шөнийг үл хайхран амсхийх завгүй ажиллана. Тэгвэл төрийн үйлчилгээг иргэддээ хүртээмжтэй, шуурхай хүргэх үүрэг хүлээсэн зарим төрийн албан хаагчдын хувьд тун хатуухан өвөл болж, хаврын урь ээхгүй байгаа бололтой. Өнтэй сайхан өвөлжилж буй Алтайн нутгийн өндөр албан тушаалтнуудыг авлига, эрх мэдлээ урвуулан ашигласан гэх хэргүүд тойрч гарсангүй. Аймгийн захиргаа “эзэнгүй айл” мэт болжээ.

-Аймаг орон нутгийнхаа ан амьтан, ашигт малтмал, байгаль орчноо хайрлан хамгаалж, экологийн тэнцвэрт байдлыг хадгалан, ухаалгаар хандан арвич, хямгачаар ашиглан, эдийн засгийн үндэс болсон мал аж ахуй газар тариалангаа хослуулан эрчимжүүлж, найдвартай чанартай, дэд бүтцийг бий болгож, ард иргэдийнхээ ашиг орлогыг нэмэгдүүлж, амьдралыг сайжруулахаар ажиллаж байна гэдэг Засаг дарга Ш.Амгаланбаяр Авилгатай тэмцэх газар шалгагдаад эзгүй. Түүнийг танилынхаа компанид тендергүйгээр үйлчилгээ эрхлэх эрх олгосон. 200 сая төгрөгөөр трактор, комбайн худалдан авах эрх олгосон. Мөн “Агсу Алтай” компанид тендергүйгээр 100 сая төгрөг шилжүүлсэн зэрэг хэргээр шалгаж байгаа аж. Уг нь Монголын үндэсний олон нийтийн телевизээр Алтай нутгийнхаа төлөө гэсэн залуусаа нутагтаа очиж, хөгжилд дэвшилд хамтран ажиллахыг урьж байна гэж ярьж байсан санагдана. Хөгжил дэвшлийн төлөө хамтран ажиллах дарга нь авлигын хэрэгт холбогдсонд олон залуус гайхаа биз ээ.

-Манай аймгийн дарга нар авлига авах “хобби”-той болсон юм байлгүй. Сүүлийн үед авлигын хэргээр хот руу яваад ирэхээ больсон. Дараагийнх нь хэн бол гэдгээ хүлээгээд манай захиргааныхан хэцүүхэн ажиллаж байгаа гэж нутгийн иргэд шоглонгуй ярьж байна. Учир нь Аймгийн Засаг дарга Ш.Амгаланбаяраас гадна аймгийн Аудитын газрын дарга С.Төмөрхүү албан тушаалаа урвуулан ашигласан, авлига авсан хэргээр шалгаж, цагдан хорихоор болсон. С.Төмөрхүү даргыг Говь-Алтай аймагт хийсэн аудитын шалгалтаар илэрсэн зөрчлүүдийг удаа дараа нуун дарагдуулсан, их хэмжээний шан харамж авсан гэсэн үндэслэлээр сэжиглэн, шалгасан юм. Зарим дарга нарыг ийнхүү хатуухан жилийг өнгөрүүлж буйтай зэрэгцэн, аймгаас сонгогдсон эрхэм гишүүдийн гурван тэрбум төгрөгийн зарцуулалт иргэдийг гайхширлыг төрүүлж байна.

-Хэдэн төгрөг зарцуулсан гэнэ ээ. Үгүй байлгүй дээ хэмээн дуу алдах нь энүүхэнд. Хөөрхөн худлаа ярьдаг хүүхэд байна шүү гэж шоолох нь ч олонтаа. Эрүүл мэнд, биеийн тамирын талбай байгуулж, 24 сая төгрөг зарцуулав гэхээс эхлээд олон ажлыг үүнд дурдаж болох аж. Төмрөөр хийсэн хашаан дотор цементээр талбай байгуулж, сагсан бөмбөгийн хоёр самбар босгожээ. Дундуураа гар бөмбөгийн тортой. Нэг буланд нь бүдүүн төмөр хоолойг хооронд нь гагнаж хийсэн хүүхдийн тоглоомын талбай байгуулжээ. Харамсалтай нь хүүхэд түүнд нь тоглож наадах бус бэртэж гэмтэх аюултай аж. Үүнийг хотоос хол, барилгын материалын үнэд орсон, бензин, түлшний үнэ нэмэгдсэнтэй холбон тайлбарладаг сурагтай.

Нүдээ олоогүй энэ мэт явдал дараагийн жишээгээр үргэлжилнэ. Говь-Алтайн аймгийн уяачдын зүүн аймгаас худалдаж авсан хурдан морины тээврийн зардал гэж сум бүрт дөрвөн сая төгрөг зарцуулахаар төлөвлөжээ. Ингэхээр аймгийн 18 сумын уячдын худалдаж авсан морины зардалд 72 сая төгрөг зарцуулна гэсэн үг. Хувь хүмүүсийн хоббинд шүү дээ. Гурван тэрбумаас хасах нь 72 сая төгрөг тэнцүү..., түүнээс хасах нь тэд гээд нөгөө тойрогтоо зарцуулах мөнгөө “үрдэг” бололтой.

-Гишүүд хийсэн ажлаа эргэж харахгүй байна. Зураг төслийг нь хараад мөнгийг нь баталчихдаг бололтой. Гурван тэрбум төгрөг болохоор дуусдаг ч үгүй байлгүй. Зарцуулсан мөнгө, хийсэн ажил нь амьдралд нэг л тохирохгүй байгаа гэдгийг иргэд хэлж, гайхаж байлаа.

Аав нь эзгүй айл шиг төрийн албан хаагчид нь авлигын хэрэг төвөгт холбогдон нийслэл рүү мордож, төрийн үйлчилгээг үзүүлэх хүнгүй хоцорсон нутгийнхан зутрангуй байна лээ, эрхмүүд ээ. Тэднийг байхгүй гээд амьдрал, асуудлыг түр зогсоож болдогсон бол зогсоогоод л хүлээхсэн. Даан ч цаг хугацааг захирч болох биш.

Магадгүй аймаг аймгаар нь авлигын индекс гаргавал Алтайн төрийн албаныхан тэргүүн эгнээнд шалгарах биз. Гэхдээ энэ нь хэр сайн үзүүлэлт юм бол доо?

Ж.Эрхэс

Monday, March 5, 2012

"Хулгайлагдсан Орос орон"-ы тухай ингэж өгүүлжээ

Манай хойд хөршийн иргэд ирэх 6 жил өөрсдийг нь залах эрхэм хүндэт Ерөнхийлөгчөө сонгохоор түүхэн сонголтоо хийж байна. Тэрчлэн хойд хөршийнхний шинэ сонголт олон улсын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийн анхаарлын төвд байна. Мэдээж манай улсын стратегийн түншийн хувьд ч бид энэхүү сонгуульд зайлшгүй анхаарах нь дамжиггүй юм. Ингээд илүүг нуршилгүй, дэлхий нийтийн анхаарлын төвд байгаа Орос орны тухай нэгэн сонирхолтой нийтлэлийг хүргэе. Максим Калашников, Сергей Кугушев нарын “Мөхсөн эзэнт гүрнийг тонон дээрэмдсэн нь” нийтлэл Оросын хэвлэлүүдэд нийтлэгдсэн даруйдаа ихээхэн шуугиан дэгдээж байж.



Мөхсөн эзэнт гүрнийг тонон дээрэмдсэн нь

(Максим Калашников, Сергей Кугушев)


Чарльз Уикийн зөгнөл


1980, 90-ээд оны зааг дээр бидний нэг нь тун их нөлөө бүхий, өвөрмөц, нэвтэрхий хэрсүү нэг хүнтэй танилцсан юм. Тэр хүнийг Чарльз Уик гэнэ. Энэ хүн Рональд Рейганы дотны нөхөр, хамтран зүтгэгчдийн нэг байсан. Олон жил Уик “Америкийн дуу хоолой” радио станцыг толгойлж байсан бөгөөд дараа нь Зөвлөлт Холбоот Улсын эсрэг сэтгэл зүйн дайныг бүхэлд нь удирдаж байжээ. С. Кугушев дурсан ярихдаа, Чарльз Уик олон улсын нэг уулзалтын үеэр надад:


“ Миний нөхөд, дипломатууд, цэргийнхэн юу ч гэж ярьж байлаа гэсэн чухамдаа бол бид та нарыг ялаагүй. Харин та нар л ялагдсан юм. Та нар өөрсдөө өөрсдийнхөө ертөнцийг нураасан юм. Улс орноо доройтуулж өнөөдрийн энэ байгаа байдалд оруулсан. Бид та нарыг зөвхөн эдийн засаг пуужингийн тоогоороо даваагүй. Бид зүгээр л илүү тууштай, илүү эрэлхэг, өөрийн эрхэм зорилгод илүү үнэнч байж. Энэ бол хий хоосон үгс биш гэдэгт итгээрэй. Энэ бол Америк улс өнөөдөр ч, хожид ч олон жилийн турш цорын ганц хэт их гүрэн хэвээр байхын гол учир шалтгаан юм. Тиймээс ч америкийн ард түмэн бид ялагч ард түмэн. Харин та нар түүхийн золгүй хүмүүс. Та нар зугаалж цэнгэж, эх орноо ууж, идсэн хүмүүс. Та нар өөрсдийгөө манай жинсэн өмд, “Битлз”, “Элтон Жон”, “Эммануэль”-ээр арилжсан хүмүүс. Хоёр өдрийн турш надад “хөрөнгө оруулаадах л даа” гэцгээлээ. Танай оронд хөрөнгө оруулалт хийлгэхийн тулд юу хийх хэрэгтэй вэ? Юу ч хийх хэрэггүй. Ойрын 15 жилд юу ч хэрэггүй ! Энэ бол орос орныг асар эхээр саах үе байх болно. Бид та нарыг юу ч үгүй болтол цөлмөнө. Гуйлгачин болгоод ертөнцөөр явуулна. Та нарыг бүр мөсөн нуга дарж, өнгөрсөн агуу үеийг чинь мартуулсаны дараа л харин жинхэнэ бодит бизнес эхлүүлэх болно. Ойлгож байна уу? Та нарт тохиолдсон явдалд та нар л өөрсдөө буруутай. Бид бол та нарын зовлон зүдгүүрийг урт удаан хугацаагаар сунжруулахгүйн тулд зөвхөн л тусалсан. Тэгэхдээ, мэдээж хэрэг, та нарын шунаг хомхой, холын хараагүй байдлыг болон эрх ашгийнхаа төлөө сул дорой байдгийг чинь ашигласан. Та нар л өөрсдөө бидний харилцааг “ Хүйтэн дайн” гэж нэрлэсэн. Тэгвэл дайн бол дайн л байдаг. Дайны үед илүү зан хэрэг байдаггүй. Тэгэхлээр ийм л байна даа. Үнэнээр нь хэлчихлээ, өршөөгөөрөй” гэж хэлсэн юм гэсэн байдаг.


Тэгэхэд Чарльз Уик ная хүрч байсан. Тэрбээр ухаалаг, мэдээлэл сайтай, алсын хараатай нэгэн байв. Тэгээд яагаад ч юм тэгэхэд тэрбээр арваннэгдүгээр сарын сүүлийн нэг орой “ Президент отель” зочид буудлын долоон давхарт үнэнийг, манай оронд юу тохиолдсон, бас юу тохиолдох талаар эцсийн үнэнийг хэлэхээр шийджээ. Бас үүнд хэн буруутай вэ гэдгийг ч...


Ингээд ,1985 он... Юу ч гэж ярьж байлаа гэсэн энэ заагт ирэх үед Зөвлөлт Холбоот Улс гай зовлон, эвдрэл сүйрлээс салж тэнхрэн, асар их баялгийг хуримтлуулсан байлаа. Энэ бол нэг талаар, Их хэлцлийн орон, өнгөрсөн үеэсээ урваж, ирээдүйгээ идэж байгаа, хөдөлмөрөөс хэрэглээ рүү нүүрээ буруулсан орон байв. Гэвч нөгөө талаараа, академийн шинжлэх ухаан, тусгай албад, армид тулгуурласан, урьд үзэгдээгүй гайхамшиг, гайхалтай хүмүүсийн орон болсон “ Улаан Атлантид” цааш амьдарсаар, оршин тогтносон хэвээр байсан юм. Энэхүү “улс доторх улс” хүч чадлын далд боломж хуримтлуулж, технологи цуглуулж, ололт нээлтийг Дэлхийн мэдэхгүй ноу-хау болгож байв. Энэ орон барууныхнаас ялгаатай, өөрийн орны боломжинд баримжаалсан, өөрийн гэсэн технологийн пирамидыг босгосоор байсан юм.


1985 онд ямар оронд амьдарч байсныгаа бид ер нэг бодож үзэж байсан билүү? Өнөөдөр АНУ Хятадыг өөрийнхөө хамгийн хүчтэй өрсөлдөгч гэж үзэж, тус улсыг дэлхийн эдийн засагт нэг гол үүрэг гүйцэтгэж эхлэнэ гэцгээж байна. Тэгвэл тэр үеийн ЗСБНХУ бүхий л дутагдал, доголдлыг нь дурьдлаа гэхэд ХХ зууны сүүл үеийн Хятад улсаас 1.5 дахин хүчирхэг байсан юм. Үүнийг шалгая гэвэл “ ЗСБНХУ 1986 онд” статистикийн лавлах баримт бичгийг авч 1999 оны Хятад улсын тоо баримтуудтай харьцуулж үзэхэд л хангалттай. Бид харьцуулж үзсэн.


ЗСБНХУ хэмээх эзэнт гүрэн улс 1985 онд дэлхийн жагсаалтад 1913 оны Орос орныхоос хамаагүй дээгүүр байранд байлаа. 1913 онд Орос эдийн засгийн хүчин чадлаар Дэлхийд зургаад ордог байсан бол 1985 онд хоёр дугаарт ордог байсан юм. ЗСБНХУ, АНУ хоёрыг л байнга харьцуулж үздэг байсан. Энэ нь үндсэндээ буруу юм. Америкийг “хар ажлын хүчээ” болгосон Ази, Латин Америктай нь хамт авч үзэх ёстой байсан билээ. Эдгээр тивүүдэд капитализм XIX зуунаас эхлэн хөгжсөн хэр нь хүмүүсийн аж амьдралын түвшин зөвлөлтийн дундаж түвшинд ч ойртож чадаагүй байсан. Хэрэв тэр үед ард иргэд нь сард 2-3 доллар авдаг байсан АНУ дээр түүний үйлдвэрлэл, түүхий эдийн дагуур болж хөгжсөн, хүмүүс нь сард 50 доллар олохын төлөө нуруугаа бөхөлзүүлж ирсэн, одоо ч бас тэр чигээрээ байгаа Мексик, Чили, Перу, Бразиль, Венесуэлийг нэмж авч үзэх юм бол капиталист ертөнцийн дундаж иргэн зөвлөлтийн хүнээс дор муу амьдарч байсан нь харагдана.


Үүний сацуу Зөвлөлтөд наслалт англи, америк хүнийхээс тун чиг яльгүй доогуур байсан бөгөөд айл гэрийн 80 хувь нь тусдаа орон сууцанд амьдарч байсан юм. Хэдийгээр Зөвлөлтөд нь дэгжин загвартай гутал хувцас үйлдвэрлэж чадахгүй байсан боловч Зөвлөлт улсад ирээдүйн эдийн засгийн чөлөөт бүсэд нэн шинэ үйлдвэрүүдэд очиж ажиллахад бэлэн, боловсрол сайтай, мэргэшсэн ажиллах хүчний олон сая хүнээс бүрдсэн арми байсан билээ. Үүний зэрэгцээ ЗХУ агаар сансрын аж үйлдвэрлэл, эрчим хүчний тоног төхөөрөмжийн үйлдвэрлэл, цөмийн аж үйлдвэрлэл, холимог материалуудын нарийн үйлдвэрлэл, лазерын техник болон өөр олон зүйлээс Баруунаас дутаагүй юм.


Тиймээ, ЗХУ-д бас маш их дутагдал гологдол байсан нь үнэн. Гэхдээ л 1985 оны Орос орон бол XX зууны эхэн үеийн Орос орны адил оньсого шиг хэрнээ, асар их далд нөөц, хүч чадлын арвин их сантай Аугаа Их Боломжийн орон байсан билээ. Тэрхүү эзэнт гүрний алтны нөөц гэхэд л Сталины үеийнхээс багассан хэдий ч, хаант засгийн үеийнхээс хоёр дахин илүү, 2500 тонн байсан юм. Ийм хэмжээний нөөцтэй байсан оросууд эдийн засгийн чөлөөт бүс байгуулан, дэлхийн хөрөнгө оруулагчдыг тийш нь урин залж, хэдэн зуун тонн алтаараа тэдний оруулсан хөрөнгийг баталгаажуулаад, тайван гэгч сууж байж болох л байсан. Аливаа хөрөнгө оруулагчийн хувьд хамгийн чухал нь хүчин зүйл болох улс орны тогтвортой байдал, дэг журмыг гүрэнт улсын төр засаг хатуу чанд хангаж чадах л байсан. Карабах, Чеченьд болох шиг юм тохиолдож болох байсан гэж тэр үед хэн ч зүүдэлж ч байгаагүй.


Гэвч гай газар дороос гэхчээр, асар эмгэнэлтэй явдал болж, 1985 он гэхэд улс орны хуримтлуулаад байсан хэмжээлшгүй их хүч чадал, орос орны их нөөц бололцоо, мөн төдий хэмжээний баялаг үргүй хоосон зүйлд үрэгдэж олон түмний ухамсарт Зөвлөлтөд үйлдвэрлэсэн бүхэн чанаргүй, муу гэсэн ойлголт төлөвшүүлэх тал дээр идэвхтэй ажиллаж байлаа. Энэхүү стратегийг хэрхэн боловсруулж, хэрэгжүүлсэн тухай америкийн түүхч Швейцарийн “Ялалт” нэрэлсэн гэж номд маш тодорхой бичсэн байгаа.


Талхилтын товчоон

ЗСБНХУ-ын нуралт нь Орос орныг талхилах, Баруунд “цусаа өгөгч” түүний “саалийн үнээ” болгох үйл явцтай зэрэгцэн явагдаж байлаа. Чухамхүү 1980-аад оны сүүлч, 1990-ээд оны эхэн үеэс Орос орноос жил бүр доод тал нь 25 тэрбум, бүр түүнээс ч илүү байж мэдэх доллар гадаад руу гарах болсон.


Дэлхийн эдийн засагт доллар хэдэн триллионоороо эргэлдэж байдаг учраас энэ юу ч биш юм шиг санагдаж болох юм. Гэвч ингэж бодвол том алдаа болно. Дэлхийн зах зээлд эргэлдэж байгаа өчнөөн зуун тэрбум доллар нь ямагт ямар нэг зүйлтэй холбоотой байдаг. Тэр нь цэвэр бэлэн мөнгө, “кэш” биш, харин дам гэрээ, хувьцаа, хөрөнгө оруулалт, бараа, үйлчилгээний хэлцэл байдаг. Гэтэл ЗХУ-аас цэвэр мөнгө, тооцоогүй бэлэн мөнгө урсаж байлаа. Бэлэн мөнгө гэдэг бол үйл явдлыг өрнүүлэгч чухал үүргийг гүйцэтгэдэг. Хэрэв хувьцаа, бараа таваар хэлбэрээр буй барууны “санхүүгийн мөнгийг” хүйтэн ундаатай зүйрлэх юм оросын бэлэн мөнгө үүний хажууд өтгөрүүлсэн цэвэр шүүс байсан юм. Оросын гаргаж, барууны эдийн засагт оруулсан бэлэн нэг доллар болгон асар их хуримтлуулах нөлөөтэй байсан бөгөөд араасаа барууны “санхүүгийн” арван долларыг татаж байв...


Яагаад гэдгийг тайлбарлая. Үүний хариулт нь дэндүү энгийн. Учир нь эдгээр доллар нь оросын бизнесменүүдэд улс орныхоо нөөц баялаг, өмч хөрөнгө, бараа таваар, ноу-хауг өчүүхэн, юунд ч хүрэхгүй үнээр худалдсаны дүнд орж ирсэн юм. Эдгээр нөөц баялаг л чухамдаа барууны эдийн засгийг тун чиг хэрэгтэй өсөлтийн хүчин зүйлүүдээр хангаж өгсөн билээ.


“Эльдорадо-2” ажиллагаагаар Барууны олж авсан өөр нэг том олз бол ЗХУ-ын алтны асар их нөөц байлаа. 1990 онд энэ нөөц нь 2300 тонн байсан бөгөөд хаант засгийнхаас хоёр дахин их байв. 1991 оны 12 дугаар сард Ельцин Гүрэнт улсаас үлдсэн бүхнийг дэвсэж орхиод, Орос орны үлдэгдэл дээр, Оросын Хобооны Улсын эзэн сууж, тус орныг ЗХУ-ын хууль ёсны залгамжлагчаар зарлах үед улсын нөөцөд ердөө 240 тонн алт үлдсэн байсан юм. Бусад бүх алтыг гадаадад гарган, баруунд хог болон хэвтэж байсан барааг худалдаж авахад зарцуулагдсан ажээ.


Чухамхүү Горбачёв хамгийн түрүүнд улс орныг өрийн занганд оруулсан юм. Өөрийн орны дотоод нөөц бололцоог дайчлахын оронд тэрбээр гадаад зээлийг баруун зүүнгүй авч эхэлсэн. Их ч үгүй, бага ч үгүй 80 тэрбум долларын зээл авчээ. Нисэх онгоц тээвэрлэгч хамгийн орчин үеийн байлдааны хөлөг онгоц гэхэд хоёр тэрбум яльгүй гаруй доллар байдаг. Энэ мөнгөөр дээд зэргийн хэд хэдэн “Цахиурын хөндий” байгуулж болох байв. Горбачёвынхан ядахдаа ямар нэг юмыг эцэст нь хүртэл хийх чадвартай байсансан бол тэр мөнгөөр Оросууд, жишээлбэл, аль эрт дэлхий нийтийн холбоо харилцааны хиймэл дагуулын хэд хэдэн системтэй болчихсон, “Моторола”, “Теледесик”-ийг цохичихсон байх байв. Эсвэл, нисэж байгаа хүнд даацын АН-225-аас хөөргөх “Молния” агаар, сансрын хөнгөн онгоцнуудын оролттой болж, хиймэл дагуулын сансарт хөөргөх зардлыг хэд дахин бууруулж, улмаар Орос орон хиймэл дагуул хөөргөлтийн зах зээлийг эзэлж чадах байлаа. ЗСБНХУ-ын нөхцөлд бүрэн биелэх боломжтой байсан ийм төслүүдийг жагсаавал нэг биш хуудас эзлэх болно. Аргаа барахад, тийм хэмжээний мөнгөөр бүр бүх Ази тивийг тууш туулсан өргөн төмөр зам татаж, түүн дээгүүр хэт өндөр хүчин чадлын зүтгүүртэй, ачааны хоёр километрын галт тэрэг давхиулсан ч болох байсан юм, чөтгөр ав гэж. Тэдгээр галт тэргийг бүр цөмийн хөдөлгүүртэй бүтээсэн ч болох байсан. Эсвэл Балтийн тэнгис-Ижил мөрөн-Каспий-Персийн булан гэсэн тээврийн суваг байгуулсан ч болох л байлаа. Ямартай ч Орос орны хувьд Горбачёвын үед өөрчлөн байгуулснаас хамаагүй ашигтай тусаж болох олон хувилбар байсан юм.


Бий болсон нөхцөл байдлын хамгийн эмгэнэлтэй нь тэдгээр 80 тэрбум доллар ямарч утга учиргүй, хаашаа нь мэдэгдэхгүй арилж, өнөөгийн оросуудын нуруун дээр хүү нь өссөн хүнд өр болж үлдээд буйд байгаа юм. Горбачёвынхан энэ мөнгөөр юу ч бүтээн байгуулаагүй. Тэгээд ч энэ мөнгөний нэгээхэн хэсэг нь мөнгө биш, тоног төхөөрөмж хэлбэрээр орж ирсэн. Мэдээж хэрэг барууныхан гүйлгээгүй хэвтэж байсан, хуучирсан техникээ өгч далд оруулсан. Тэгээд ч тэдгээрийн ихэнх нь Горбачёвын үеийн эмх замбараагүй байдлын дунд агуулхад зэвд баригдаж гүйцсэн юм.


Харин мөнгийг нь нэг бол олхиогүй өргөн хэрэглээнд зориулж, нөгөөтэйгүүр ердөө л хулгайлцгаан хилийн чанадад дансанд хийж байв. Аль тохиодолд мөнгө маш түргэн эргээд л Баруунд очиж байсан. Харин орос улс зээлийг албан ёсоор төлөөгүй хэвээр л үлдсэн дээ. Одоо хүүхдүүд нь хумс хуруугаа хугалан байж, өөрөөсөө илүү юм харамлан байж энэ өрийг төлөх ёстой болж байгаа юм.


Зарчмын хувьд яг ийм явдал Ельциний үед “Тусгаар Орос оронд” (1991-1999он) болсон билээ. Эдгээр он жилүүдэд тоногдож ядарсан улс орон бас дахин 70 тэрбум долларын өрийг шүүрэн авсан юм. Мөн л түрүүчийн адил “тэг” үр дүнтэйгээр.



Өрийн гогцооны эрч

...Хэдийгээр үүнийг бичигч бид коммунистууд биш, энэ хүний үзэл бодлыг бүрэн хуваалцахгүй байгаа ч гэсэн нэгэн коммунист шинжээчийн бодлыг хуваалцаад үзье.


“... Зөвлөлт засаг, коммунистуудын эсрэг суртал ухуулгын дунд Орос орны асар их гадаад өр ЗХУ болоод коммунистуудаас ардчилалд дамжиж ирсэн гэсэн ичгүүр сонжуургүй худал яриа их байдаг. Ийм учраас энэ асуудлыг нэг мөсөн тодруулж, цэгцлэх шаардлагатай. Мэдээж хэрэг, ЗХУ өртэй байсан. Гэвч, нэгдүгээрт, улс орон болгонд өр байдаг. (дашрамд хэлэхэд, АНУ хамгийн их өртэй орон!). Хоёрдугаарт, Орос орон шиг агуу том орны хувьд манай өр бол тун бага өр. Гуравдугаарт, энэ өр нь Оросуудад төлөх ёстой өрөөр хэд дахин дарагдана. Орос орны түүхэнд хар жил болсон 1985 оныг хүртэл ЗСБНХУ-ын гадаад өр 20-25 тэрбум долларын хооронд хэлбэлзэж байв. Эдийн засгийн мөн чанараараа энэ бол манай орны хувьд ашигтай нөхцөлөөр урт хугацаатай авсан техникийн зээл байсан юм. Тэдгээр зээлийг идчихэж байгаагүй, сникерс, тампаксаар сольж арилжиж байгаагүй, харин суурь машин, автомашин (жишээлбэл,ВАЗ, КамАЗ, шинэ шинэ үйлдвэр, завод, нефть, шатдаг хий дамжуулах хоолойнууд, өөр олон шинэ шинэ бүтээн байгуулалт) болон зөвлөлтийн үйлдвэрт бүтээсэн өргөн хэрэглээний бараа, бүтээгдэхүүн болгож байсан юм. Зөвлөлтийн үеийн бараа таваарын зээл нь 1960-аад, ялангуяа 1970-аад он болон 1980-аад оны эхэнд (ялангуяа Их хэлцэл цэцэглэх хүртлэх үед-ред. тайлбар ) юуны түрүүнд үйлдвэрлэл-техникийн зориулалттай чухал бараа таваарын импортыг нэмэгдүүлэхэд зарцуулагдаж байсан. Жишээ нь: өргөжиж, шинээр байгуулагдаж байгаа суурь машины үйлдвэрлэлд зайлшгүй шаардлагатай бараа материал, дамжуулах хоолойнууд хийгээд орчин үеийн иж бүрэн тоног төхөөрөмж худалдан авахад хэрэглэдэг байсан. Эдгээр зээлийн өрийг ЗСБНХУ-аас шатдаг хий, бордоо болон бусад бүтээгдэхүүнийг гадаад руу хэр тэнцүү нийлүүлэх замаар төлдөг байсан юм.


Дараах тоонуудаас юу болсон нь тод харагдана: 1985 онд улсын гадаад өр 25 тэрбум доллар байсан бол 1987 онд 30, 1991 онд 72 тэрбум доллар болсон байв.


Тэгвэл 1992 оны хавар, Ельциний үед 83 тэрбум, 1992 оны төгсгөлөөр 95 тэрбум болсон байлаа. Цаашдаа бүр ч явж өгсөн. 1993 онд 99.9 тэрбум, 1994 онд 110.2 тэрбум, 166.2 тэрбум доллар болж, 2000 онд 177.6 тэрбумд хүрсэн...


Үгүй дээ, өнөөдөр Орос орны нуруун дээр тохоотой байгаа энэ их айхтар өрийн хариуцлагыг хүлээх хүмүүс нь Брежнев, Андропов, Черненко нар огтхон ч биш шүү. Энэ бол М.Горбачёв, А.Яковлев, Э.Шевардназде, В.Медведев болон эд мэтийн “ардчилагч нарын” хийсэн ажил юм.


Оросын гадаад өр бүрдсэн явцыг он оноор авч үзье.


Олхиогүй бодлогынх нь үр дүнд Горбачёв-Яковлевын тавьсан өр 1991 оны эцэс гэхэд 72 тэрбум доллар болж өссөн байв. 1991-1992 оныг дуустал юу болсоныг цааш нь авч үзвэл, 72 тэрбумын өр явц дундаа ердөө хэдхэн сарын дотор “гэнэт” пал хийтэл 11 тэрбумаар нэмэгдэж, 83 тэрбум доллар болсон байв! Хэрхэн? Яаж?


Ройтерс агентлагийн тоймч

биш Внешэкономбанкны тоо баримтыг иш татан, ЗСБНХУ урвалтын улмаас нуран унасны дараа, Орос улсын өөртөө хүлээж авсан нийт өрийн өмнөх дүн дээр 11 тэрбум доллар “нэмэгдсэн” нь Оросын Сангийн Яамнаас зээлдүүлэгч нарт нөхөн олговор болгох зорилгоор ... нэмэлт облигац гаргасны үр дүн гэж мэдээлсэн байдаг.


Эрхэм уншигчид та бүхэн бүгдийг ойлгов уу? Оросын эрх баригчид ЗСБНХУ-ыг устгахад туслаж, дэмжсэний хариу болгож ийнхүү “буян” үйлдсэн байна шүү дээ.


Харин үүнээс цааш бол бүр хялбар. Ельциний болон түүний дээрмийн бүлгийн захиргаадалтын жилүүдэд 83 тэрбум долларын өр ер төлөгдөөгүйн дээр хүү нь өсөж, 1999 оны 11 сарын эцэс гэхэд 95.1 тэрбум доллар болсон байв. Бүр дээр нь Олон улсын валютын сангаас зээлсэн 17.1 тэрбум доллар, Дэлхийн банкнаас зээлсэн 11.6 тэрбум доллар (хагас нь хаашаа нь мэдэгдэхгүй арилсан), Европын өөрчлөн байгуулалт, хөгжлийн банкнаас авсан 3 гаруй тэрбум долларын зээлийн өр нэмэгдсэн.


Гэтэл ингээд бас зогсохгүй! 1996 оны намраас эхлэн Ельциний Оросын Холбооны Улс Европын Холбооны орнуудад, мэдээжээр, ердөө Барууны зээлдүүлэгчдэд маш ашигтай еврооблигацыг тараасны хүчинд ерөнхийдөө оршин тогтнож байв. 1999 оны эхээр эдгээр облигацын дагуу Оросын төлөх өр нэмээд 16.2 тэрбум доллар болсон байлаа. Ийнхүү 1999 оны эхэн үеийн албан ёсны тоо баримтаар нийт өрийн дүн 156.6 тэрбум доллар болж байв. Гэхдээ энэ бол зөвхөн 1999 оны үеийнх, 1999 оны төгсгөл үеийн өрийг тодорхойльё гэвэл дахиад 9.5 тэрбум доллар нэмэх хэрэгтэй бөгөөд энэ нь засгийн газар хуучин өрийнхөө үлдсэн хэсгийг болон хуримтлагдсан хүүг төлөхийн тулд 1999 оны Холбооны төсөвт шинээр тавьсан өр юм.


Өнөөдөр ийнхүү Оросын иргэн бүр нэгэнт 1000 гаруй долларын өртэй болчихоод байна! Гэвч энэ бол бүрэн гай бас юм. Тэгвэл нийт гадаад өр Оросын гуйланч төсвийн орлогоос 7.7 дахин давж байгаа нь (энэхүү харьцааны хэмжээгээр Орос улс дэлхийд нэгдүгээрт орсон) ёстой жинхэнэ гай бөгөөд ноёд ардчилагчдын хичээж зүтгэснээр энэ гай манай гэрт, улс оронд нүүрлэсэн юм.


Энэ их мөнгө хаачсаныг шалгахад илүүдэхгүй л болов уу? Сүүлийн жилүүдэд бид гадны зээлээр нэг ч үйлдвэр завод, хөдөө аж ахуйн нэг ч цогцолбор, нэг ч цахилгаан станц байгуулаагүй байгаа шүү дээ. Түүнээс гадна улсын орлого бас хаашаа яваад байгаа нь тодорхойгүй. Өнөө гэхэд л албан ёсоор 70 тэрбум долларын эрдэс нөөц “хилийн чанадад” гарч байгаа. Албан бусаар бол зуун тэрбум илүү гарна. Гэтэл энэ нь ямарч өр ширгүйгээр манай төсвийг олон дахин бүрдүүлж чадах хөрөнгө шүү дээ...”

А.Лебедев, ОКАН (Оросын коммунист Ардчилсан Нам) төв хорооны шинжээчийн бүлэг

Хараал идсэн ГКО

“Улаан Эльдорадо-2”-ын түүхийг судлах нь Орос орныг 1917 оны дараа эдийн засгийн хувьд сүйрүүлсэн түүхийг судлахаас хамаагүй илүү нарийн юм. Сүүлийн удаад Орос орныг тоносон хэлбэр нь дэндүү нарийн, дэндүү олон талт юм. Гэхдээ мөн чанараар нь авч үзвэл энэ хоёр түүх хоорондоо их төстэй. Аль алинд нь Орос орон соёлтой дайсан, өрсөлдөгч нарынхаа хувьд цагийг нь олж, маш хялбархан олж авсан олз болсон юм. 1990-ээд онд Оросыг сүйрүүлсэн үйл явцыг бага зэрэг нэмж тодруулъя.


Оросын үндэсний баялгийг барууныхан “тав дахь колони” буюу ардчилагчдыг ашиглаж саасан бас нэг гайхамшигтай ажиллагаа нь ГКО-ийн механизм байсан гэж үзэж болно. Тиймээ. 1998 оны 8 сард нурж, Орос орныг яг дөрөв дахин ядууруулсан тэрхүү механизм.


Эхнээсээ ГКО нь улс орны эдийн засагт жинхэнэ цөмийн цохилт өгсөнтэй ижил үйлчилгээ үзүүлсэн. Хэрэв та санаж байгаа бол цөмийн зэвсэг нь хэд хэдэн хүчин зүйлээр алж устгадаг шүү дээ. Улс орон өөрийн болон гадны банкуудаас 1 рубль аваад, түүнийгээ дараа нь 1.5 рубль болгон буцааж өгдөг системийг ертөнц дээрх нэг ч эдийн засаг тэсэж гарч чадахгүй гэдэг нь ухаантай хүмүүст бүр анхнаасаа тодорхой байсан юм. Товчоор ГКО-үнэт цааснуудыг банкуудад санаанд багтахгүй өндөр хүүтэй худалдахыг хэлж байна.


Тэдгээр нь “Үнэ 100 рубль. Жилийн дараа 110 рубль болж очино” гэсэн бичээстэй облигац байсан бол бас яая гэх вэ. Тэгтэл тэгээгүй. ГКО-г хөвөх ханштай байхаар хийсэн бөгөөд жишээлж хэлбэл, зуун рублийн үнэт цаасыг санхүүчдийн сүрэг нээлттэй наймаан дээрээс жаран цөлхөөвөөр ч худалдан авч болж байсан билээ. Гэтэл улс биднийг татвараар шахан, тэдэнд бүхэл бүтэн зуун рубль, дээр нь бас хуримтлагдсан хүүгийн хамт буцааж өгөх ёстой байв.


ГКО-гийн оросуудад учруулсан гай тоо томшгүй. Тэдгээр өрийн бичгийн тухай хэдэн цаг ч ярьсан болно. Үйлдвэр, заводод хэн ч мөнгө оруулж байсангүй, бүгд л гагцхүү ГКО худалдан авч байлаа. Урьд өмнө үзэгдээгүй их ноогдол ашиг авсан ГКО дамлагчид тогтворгүй рублиүдээ тэр дор нь доллараар солин Оросоос гадагш нь гаргаж байлаа. Учир нь ГКО-гийн 2/3-ыг гадныхан барьж байсан юм. Орос орон барагдаж байгаа нефтийн баялгаа гол мөрөн аятай хилийн чанадад гаргаж байсан. Түүгээр олсон доллар аж үйлдвэрт бус, шууд ГКО дамлагчдын халаасанд очиж байлаа.


ГКО-г гол худалдан авагчид гадаадынхан болон улсын мөнгийг хадгалдаг “бүрэн эрхт” гэгдэгч банкууд байсан нь уг нөхцөл байдлыг гаж болохыг харуулж байна. 1996-1998 онд барууны санхүүгийн бүтцүүд ГКО-гоор дамжуулан 72 шахам тэрбум долларыг Орос орноос олж авсан билээ. Эдгээр тоог сонсоход ухаан балартмаар. Нэг үгээр хэлбэл, 1996-1998 онд барууныхан зөвхөн л ГКО-г ашиглан 1992-1999 онд зээл хэлбэрээр “шинэчлэгчдэд” өгсөн мөнгөө бараг бүтнээр нь буцаан авчээ. Барууныхан 1989-1991 оны Дөрөвдүгээр хувьсгалд оруулсан хөрөнгийнхөө зардлыг ийнхүү нөхөн олж авсан байна.


1980-аад оны эхээр АНУ Афганистаны душмануудыг дэмжсэнээр оросуудын тэргүүний технологи, орчин үеийн аж үйлдвэрийн байгуулалтад зарцуулж болох байсан 3-4 тэрбум долларыг жил бүр Афганы дайнд үрүүлж байгаадаа маш их бахархаж байсан юм. Гэтэл 1996-1998 онд тэртэй тэргүй зүдэрч зовсон, хагас сүйрлийн байдалтай байсан Орос орон Афганы дайны үеийн 20 жилтэй тэнцэх хэмжээний хохирол үзжээ! Ийм байхад бид яагаад ийм гуйлгачин байдалд амьдарч, барууныхан болохоор тийм баян байна вэ гэж бас толгойгоо гашилгаад байж болох уу?


Зарчмын хувьд авч үзвэл “about гласность энд пэрэстройка” гэж хөөрөн ярьж Горбачёвт өгсөн зээлүүд бол (Ельцинчүүдэд өгсөн тэдгээр зээлтэй нэгэн адил) ердөө л завхралд орсон Зөвлөлтийн дээдсүүдэд болон өвчтэй, дорой ард түмэнд өгсөн асар том хахууль л байсан юм. Энэ бүхний ард сууж байсан санхүүгийн стратегичид Орос орон энэ авсан өч төчнөөн тэрбум долларыг хэзээ ч бүрэн бүтнээр буцааж өгөхгүй гэдгийг сайн мэдэж байсан.


Хэт их гүрнийг устгаж өгсөний төлөө 80 тэрбум доллар өгнө гэдэг бол тийм ч их мөнгө биш. Нарийн хэлэх юм бол 80 тэрбумаас яльгүй их л дээ. Горбачёвт өгсөн 80 тэрбум дээр Ельцинд өгсөн 70 тэрбумыг бас нэмэх хэрэгтэй. Дээр нь элдэв хүү нэмэгдэнэ. За бас Польш, Афганистанд явуулсан ажиллагаануудад болон 1983 онд нефьтийн дэлхий нийтийн үнийг унагахын тулд арабуудад үзүүлсэн шахалт, суртал нэвтрүүлэг болон шинжээчдийн штабуудад зориулж зарцуулсан мөнгө нийтдээ 50 орчим тэрбум байна.


Гэхдээ энэ их мөнгө гэж үү? Рейганы үед АНУ-ын батлан хамгаалахын жилийн зардал 300 тэрбум доллар байв. Барууныхан ихдээ л АНУ-ын батлан хамгаалахад гаргадаг жилийн зардлын 2/3 зарцуулаад Зөвлөлт холбоот улсыг нурааж, триллион доллараар ч үнэлэх аргагүй ашиг олжээ. Барууны эрх баригчид манай эрх баригчдаас юугаараа ялгаатайг мэдэж байна уу? Манай “ элитүүдийн” хувьд яг одоо, өөрт нь мөнгө авчраагүй л бол тэр бүхэн ердөө юу ч биш байдаг. Харин барууны нийгмийн багана, тулгуур болсон давхаргынхан нь ирээдүйг хэдэн арван жилээр урагш харж олж авсан стратегийн давуу талаа үнэлж чаддаг юм байна. Ингээд АНУ тэргүүтэй Барууныхан америкийн батлан хамгаалахын жилийн төсвийн ердөө дөрөвний гурвыг зарцуулан юу хожив доо?

Барууны хожоо ба Оросын алдагдал

Нэгдүгээрт, Орос орноос халгин гарсан түүхий эдийн их урсгал 1990-ээд онд зэс, цайр, титан, ховор газрын металлууд, ялангуяа Барууны өндөр технологийн хөгжилд онцгой хэрэгтэй металлуудын үнийг эрс буурахад хүргэсэн. Ингэснээр үйлдвэрлэлийн зардал болон хөрөнгө зарцуулалт үлэмж багассан.


Хоёдугаарт, улс орны алтны нөөцийн үлэмж хэсгийн шилжилт Барууныханд борлогдохгүй байгаа болон илүүдэл бүтээгдэхүүнүүдээ түүгээр арилжих боломж олгосон. 1990-1991 онд Орос орноос хоёр мянган тонн алт хаашаа ч юм бэ, гарч алга болсон билээ. Түүний нэг хэсэг нь бараа таваарын зээлд баталгаа болж, нөгөө хэсэг нь бүр ЗСБНХУ-ын улсын төсөвт ч ул мөр үлдээлгүйгээр зүгээр л алга болсон байна.


Гуравдугаарт, Барууны улс төрийн дарамт шахалтанд нийцүүлэн хариу барьдаг, Барууныг нефть, байгалийн шатдаг хийгээр хангадаг шинэ тогтвортой суваг бий болсон. Ямар нэг юм болоход, эрчим хүч нийлүүлэгч улсуудын нэгдмэл фронтыг хагалан бутаргах чадвар бүхий суваг юм.


Дөрөвдүгээрт, Зүүн Европ, Африк, Ази, Латин Америк дахь Зөвлөлтийн нөлөөний хүрээ Баруунынхны гарт орсон. Оросууд ухаан зарж, өөрийн холбоотнуудаасаа өрөө өмчөөр авна гэж шаардах вий гэж барууныхан маш их айж байв. Тэгээд мөнх цэвдгээ утга учиргүй нүхэлж ухахад тэрбум тэрбумыг үрдгээ зогсоож, Орос дахь орд газруудаа дэлхий дахины дулаарал болтол хадгалж үлдээгээд, халуун орнууд руу яаравчлан зүглэх вий гэхээс айж байв. Тэд бас Оросуудыг хилийн чанадад үйлдвэрээ байгуулан, Вьетнам, Ангольд нефть олборлож эхлэх вий (Сибирьд олборлосноос хэд дахин ашигтай) хэмээн айж байв. Бас Оросын алмазны уурхайнууд Африкийн өмнөд хэсэгт ажиллаж эхлэх вий, оросууд алмазны ордтой Африкийн улсуудын эрх баригч дээд хэсгийнхнийг худалдаж аваад, дэлхийн зах зээлд гоёлын засмал алмазтай төдийгүй, өндөр технологийн үйлдвэрт асар их шаардлагатай аж үйлдвэрийн алмазтай гарчих вий хэмээн дагжиж байв. Хөнгөн цагааны хүдэр ердөө газрын гадаргууд байж байдаг Гвинейд оросууд очоод олборлолт хийж эхлэх вий гэж айж байлаа. Оросын загас агнуурын хөлөг онгоцнууд Мадагаскар, Мозанбикийн эргээр холхиж, тэнд ЗСБНХУ-ын мэдлийн бүрэн капиталист боловсруулах үйлдвэрүүд ажиллуулах вий гэхээс Барууныхан унтаж чадахгүй айж байлаа.


Оросууд тийнхүү асар их ашиг олж, түүгээрээ хамгийн тэргүүний технологидоо хөрөнгө оруулалт хийн, гайхамшигтай сөнөөгч нисэх онгоц, пуужин, хиймэл дагуулууд, хэт цэвэр материалууд үйлдвэрлэдэг болоод дэлхийн зах зээлд гарч ирэх вий гэж Барууныхан айж байсан юм. Оросууд Африк, Азиас явсан нь Барууныханд мөн л ашигтай байсан. Юу гэвэл зөөлөн уур амьсгалтай, дэндүү хямд ажиллах хүчинтэй тэдгээр бүс нутаг өнөөдөр харсаар байтал дэлхийн хэмжээний урлан, бүтээлийн газар, манай гарагийн аж үйлдвэрийн бүс болон хувирч байна. Чухамхүү тийшээ бөөний үйлдвэрлэл шилжиж очиж байна. Гэтэл оросууд дэлхийн тэдгээр бүс нутгуудад өөрсдийн үйлдвэрүүдээ байрлуулж, өөрсдийн өндөр технологио тийш нь аваачиж болох байв. Оросууд Азийн орны шинэ элитүүдтэй холбоо тогтоон, тэдний хөрөнгийг өөрсдийн технологийн боломжтой холбож, наад зах нь гэхэд л “Эльбрус” маягийн тэдгээр суперкомпьютеруудыг зэх зээлд гарган шидэж болох байлаа.


Тавдугаарт, эх орондоо ажилгүй болсон ЗСБНХУ-ын шинжлэх ухаан-техникийн шилдэг ажилтнууд мэргэжил мэдлэгээ, зарим тохиолдолд бол бүр улсын нууцыг хулгайлан АНУ-д цутган очиж байв. Зөвхөн тэднийг бэлтгэх ажлаас л (ЗСБНХУ-ын төсвөөр хэрэгжүүлсэн) янкууд зуун зуун сая доллар хэмнэсэн юм. Үүний зэрэгцээ олон олон жилийн шинжилгээ судалгааны үр дүн болсон технологи, зохион бүтээлт, бүтээлүүд, шинэ санаа, ноу-хау үнэгүй шахам худалдагдан баруунд очиж байлаа. Гэтэл тэдгээрийн жинхэнэ үнэ нь хэдэн арван тэрбум долларт хүрэхээр байсан юм. Тэр бүү хэл Барууныхан тэдгээрийг ихэнх тохиолдолд худалдаж ч аваагүй. Баруунд гарсан эрдэмтний их биш цалингаар л авсан юм.


Зургадугаарт, дэлхийн зах зээл дээр америкийнхантай өрсөлдөж болох байсан оросын аж үйлдвэрийн өндөр технологийн салбарууд сүйтгэгдсэн буюу зогсоход хүрсэн. Оросууд харсаар байгаад сансраа, нисэх онгоцны аж үйлдвэрээ, цөмийн аж үйлдвэрээ, тэргүүний зохион бүтээлтийн материалуудыг үйлдэрлэсэн, роботжуулсан уян шугамын болон биотехнологийн үйлдвэрлэлээ алдсаар байна.


Долдугаарт, туйлдаж зүдэрсэн орос орон Баруунд хөрөнгөө экспортлож гаргадаг улс болж хувирсан. Зээл олгосных нь төлөө Ельцин улс орны эдийн засгийг нээлттэй болгосон. Энэ нь үндсэндээ гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг өөртөө татаж, үйлдвэр заводууддаа хөрөнгө оруулж, өндөр технологийн шинэ үйлдвэрүүд барьж байгуулна гэж бодож хийсэн алхам байв.


Гэтэл тийм юм болсонгүй. Цаашдаа ч тийм юм хэзээ ч болохгүй. (Яагаад гэдэг нь тусдаа сэдэв) Харин ч бүр огт өөр юм боллоо. Орос орноос мөнгө ердөө чөлөөтэй гадагш урсаж эхэлсэн. ЗСБНХУ-ын бүх хэлтэрхийнүүд Америкийн зээлдүүлэгчид болов. Шинэ “улсуудын” төв банкууд хүртэл өөрийн нөөцийн алтаар гэхээсээ АНУ-ын доллараар, Америкийн үнэт цаасаар хадгалах болж, америкийн системийг зээлжүүлж эхлэв.


Тэр бүү хэл Оросын ард иргэд хүртэл үндэсний валютаа доллараар сольж, хуримтлалаа доллараар байлгах болов. Эдгээр хэдэн арван тэрбум доллар гүйлгээнээс гарч, Оросын эдийн засагт хувь нэмэргүй болов. Иргэд, хүн ам нь хуримтлалаа үндэснийхээ валютаар болон дотоодын үйлдвэрүүдийн хувьцаа, өөрийн улсын үнэт цаасаар байлгадаг улс орон л хөгждөг гэдэг нь мэдээжийн зүйл. Хүмүүсийн хуримтлал банкны хадгаламж, үйлдвэрийн газрын хувьцаагаар, янз бүрийн санхүүгийн компаниудаар дамжиж гүйлгээнд орж байх ёстой гэдэг нь зах зээлийн эдийн засгийн цагаан толгой юм.


Гэтэл Оросын шинэчлэгчид иргэдээ ийм юм хийх ямар ч хүсэлгүй болгож орхисон юм. Шинэчлэгчид хоёр удаа (1992 болон 1998 онд) хүмүүсийн банкинд хадгалуулсан мөнгийг устгасан бөгөөд 1993-1994 онд “Тибет”, “Хопер-Инвест” мэтийн хуурамч хувьцаат компаниудыг дур зоргоор авирлуулснаар хүн амын хуримтлалын бүр ихэнхийг нь алга алга болгосон юм. Өөрөөр хэлбэл, Оросын шинэчлэгчид большевикуудаас ч илүүтэйгээр Орос орны эдийн засгийн өсөлтийн эх булгийг өөрсдөө усгасан билээ. Оросын ард иргэдийн банк, хувьцаа, хөрөнгө оруулалтын санд итгэх итгэлийг юу ч үгүй болтол устгаад, ард түмний хадгаламжийг доллар худалдаж авахад чухамдаа чиглүүлсэн юм. Тодруулж хэлбэл, АНУ-ын эдийн засагт тус болоход чиглүүлсэн. Оросууд тэдний долларыг бөөн бөөнөөр нь худалдан авч байгаагаараа өнөөдөр АНУ-д зээл олгож, долларыг чангаруулж, хүчтэй болгож байгаа юм.


Наймдугаарт, зээл олгогчдод тал засаж, батлан хамгаалах ажлаа зогсоож, далайн флот, хүчирхэг армиа устгаснаараа Орос нь АНУ-ыг зэвсэглэлээр ялагдах байсныг нь аварч, түүгээр ч барахгүй Америкт бага зардлаар бүхнээс хол тасархай зэр зэвсэгтэй болох боломжийг олгов. АНУ одоо уламжлалт танк, сөнөөгч нисэх онгоц, тэнгисийн цэргийн нисэх онгоц үйлдвэрлэхэд тийм их мөнгө зацуулахын хэрэггүй болсон. Үүнийхээ оронд тэд нар ирээдүйн хүчтэй зэвсэгтэй болоход илүү хөрөнгө зарж байгаа. Тэр нь сансрын, лазерын, эрчим хүч-мэдээллийн, цаг уур-ионы давхаргын болон биологийн зэвсгүүд юм.


Эцэст нь, есдүгээрт гэвэл, Орос орон хүч тэнхээгүй тусгаар “улсууд” болон бутарч, Баруунынхны олон зууны мөрөөдөл биелсэн. ТУХН гэдэг нь үндсэндээ Парвус өөрийн дурсамждаа, Гитлер өөрийн төлөвлөгөөндөө, АНУ дайны дараа гаргасан захирамжууддаа тооцоолж байсан тэр л зүйл юм. Тэдний хүсэл л хэрэгжсэн гэсэн үг.


Дээрх бүхнийг тооцоод үзвэл хэдэн триллион доллар болно. Гэтэл ердөө инээд хүрмээр гурван зуун тэрбум хүрэхгүй доллар зараад энэ бүхнийг авсан. Энэ нь АНУ-ын батлан хамгаалах салбарын 1985 оны жилийн төсвийн ердөө дөрөвний гуравтай л тэнцэнэ. Шударгаар хэлэхэд, хэн нь хэндээ өртэй болоод байгаа нь ер тодорхой бус байна. Оросууд Барууныханд уу? эсвэл тэд өөрсдөө юү? Гэхдээ барууны санхүүчдийн ур чадварыг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Оросууд нүдний өмнө хамгийн бага мөнгө зарцуулж хамгийн их, хамгийн урт хугацаагаар нөлөө үзүүлэх синергетик өндөр технологийн үлгэр загвар байж байна. Шууд бус үйл ажиллагааны стратегийг хэрэглэж, санхүүгийн дайн хийснээр ямар гайхамшигтай үр дүнд хүрч болдогийн үлгэр жишээ энд харагдаж байна. 1990-ээд онд Орос орныг тонон дээрэмдсэн явдал большевик-ленинчүүдийн үеийн дээрмээс ч илүү хүчтэй, хүнд туссан. Сүүлийн удаагийнх уул овоо шиг хүний хүүр, хижиг, тахал өвчний дайрлага, олон нийтийн өлсгөлөн болж хүмүүсийг сөхрүүлэхгүй . Гэхдээ л ...


Хулгайлагдсан Орос орон

Зөвлөлт Холбоот Улс мөхсөний дараа болсон явдлуудыг эрүүл ухаанаар тайлбарлахын аргагүй. Өнөөгийн Оросын Холбооны улс инерциэрээ л улс гэж нэрлэгдэж байгаа. Өөрийн гэсэн Ерөнхийлөгчтэй, ямар нэг хэмжээгээр тусгаар тогтносон, сүлд дуулал, төрийн далбаатай. Гэвч энэ бол зөвхөн өнгөн хэсэг нь. Үнэн хэрэг дээрээ ОХУ гэдэг нь хоосон хальс л болчихоод байна. Энэ бол хулгайч нарт юу ч үгүй тоногдож, хоосортлоо цөлмүүлсэн орон. Өнөөгийн “ардчилагчид”, “шинэчлэгчид” гээчид нь элитийн дунд бус, багаар бодоход шоронд сууж байх ёстой шившгийн муу хулгайч нар. Чухам тэд л хүн төрөлхтний түүхэнд хамгийн муухай луйвар, дээрэм хийж, хулгайлсан зүйлээ Баруунд гаргасан.


1990-ээд онд ЗХУ задран нурж, цэргийн хөтөлбөрүүд хумигдаж, Ази, Африк дахь холбоотнууддаа Оросын үзүүлж байсан тусламж зогсож, зээл авч эхэлсэн зэрэг нийлээд Орос улсад асар их хэмжээний мөнгийг-600 тэрбумыг сул гаргаж өгсөн юм. Тэр мөнгө хаачсан бэ? Бараг ул мөргүй алга болсон. Арай тодорхой хэлбэл, хулгайлагдаж Баруун Европ руу урсаж, эдийн засгийн систем рүү цутган орсон. Мөхөж буй ард түмэнтэй тус орон Америкийн эдийн засгийн 1990-ээд оны өсөлтийн нэг их булаг болж өгсөн юм. Тэгэхэд америкийн эдийн засгийн эрчтэй өсөлтөд юу тэжээл нь болсон талаар ярихын хэрэг байна уу? Тэр эрчимтэй өсөлтийг оросууд бид ч санхүүжүүлсэн. Түүний төлөө өөрсдийн хөлс, цус, ирээдүйгээ өгөн байж шүү.


Гэтэл энэ 600 тэрбум ч бүх зүйл биш шүү, уншигч минь. Энэ бол ердөө л өнгөн тал нь. Харин цаана нь... Энд л бид оросын “ардчилсан шинэчлэлийн” хамгийн том бөгөөд өөдгүй нууцыг дэлгэнэ дээ. Тэр нь юу вэ гэвэл, Орос орны үндэсний баялгийг хэрхэн хулгайлсан түүхийг.

Төгсөв.
2012-03-04 17:10:23