Tuesday, June 26, 2012

БНМАУ-ын Засгийн газраас НҮБ-д элсэхээр өгсөн анхны өргөдөл


Монгол улс НҮБ-д элсэхийн тулд 1946-1949,1952, 1955-1957, 1961 онд нийт таван өргөдөл гаргаж, ес дэх удаагийн оролдлогоороо Хятадын төлөөлөгчид хурлыг орхин гарсны дараа санал хураалт явуулан, Монголыг НҮБ-ын гишүүн болгохыг дэмжсэн зөвлөмжийг Ерөнхий Ассамблейд өгснөөр 1961 оны энэ өдөр Монгол Улс НҮБ-ын гишүүн болсон юм.

Тус хуралдаанд Монгол Улсыг төлөөлж Гадаад явдлын яамны орлогч сайд Д.Цэвэгмид тэргүүтэй Б.Жаргалсайхан, Б.Дашцэрэн, Б.Ванчиндорж нарын хүмүүс төлөөлөгчөөр АНУ уруу явсан билээ. Энэ түүхэн үйл явдлыг сануулах үүднээс тухайн үеийн БНМАУ-ын Засгийн газраас НҮБ-д элсэх тухай өгсөн анхны өргөдлийг бүрэн эхээр нь хүргэж байна.

Мөн төлөөлөгчөөр явсан Ю.Цэдэнбалаас Ерөнхий сайд Х.Чойбалсанд АНУ-аас явуулсан цахилгаан мэдээг сонирхуулъя.

Нью-Йорк хот

Нэгдсэн Үндэстэний Байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга ноён Трюгби Ли танаа

Эрхэмсэг ноён оо!

Нийтийн амгалан ба аюулгүй байдлыг хангах үйл хэрэгт, түүнчлэн улс төр, эдийн засаг, нийгмийн талбарт улс түмэн хоорондоо хамтран ажиллах үйл хэрэгт Нэгдсэн Үндэстэний Байгууллага чухал ач холбогдолтой болохыг үзээд, Нэгдсэн Үндэстэний Байгууллагын үндэс суурь болсон зарчмуудад урамшин, энэ зарчмуудыг бүрэн зөвшөөрч, Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсыг Нэгдсэн Үндэстэний Байгууллагын гишүүнд элсүүлэн авах тухай хүслийг Аюулгүйн Зөвлөл ба Ерөнхий Их Хуралд уламжилж өгөхийг Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын Засгийн газар нь таниас хүсэх завшаан тохиолдов.

Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсыг Нэгдсэн Үндэстэний гишүүнд элсүүлэн авах тухай хүслээ Аюулгүйн зөвлөл ба Ерөнхий Их Хуралд илэрхийлэхийн хамт Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын ард түмэн нь өөрийн их хөрш Зөвлөлт Холбоот Улсад эд материалын тус нэмрийг үзүүлэн, нэгдсэн үндэстэний талд орж фашист улсуудын эсрэг тэмцэлд оролцсоныг Аюулгүйн зөвлөл ба түүнчлэн Ерөнхий Их Хурлын анхааралд толилуулах нь зүйтэй хэмээн тус улсын Засгийн газраас үзмой.

Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс нь 1945 оны 8 сарын 10-ны өдөр Японд дайн зарлаад, энэхүү улсыг эсэргүүцсэн дайны явдалд оролцсон юм аа.

Нэгдсэн Үндэстэний нийтийн хэрэгт Монголын ард түмнээс үзүүлсэн энэхүү тус нэмрийн тухай Аюулгүйн зөвлөл ба түүнчлэн Ерөнхий Их Хурал мэдэхгүй бөгөөд Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсыг Нэгдсэн Үндэстэний гишүүнд элсүүлэн авах тухай хүсэлтийг зөвшөөрөн авч үзэх болов уу хэмээн Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын засгийн газар үнэхээр итгэж баймой.

Үүний хамт Нэгдсэн Үндэстэний Байгууллагын дүрмээс үүсэн гарах бүх үүргийг манай улс өөртөө хүлээж авах ба энэ дүрмийн бүх зүйл үүдийг дагаж гүйцэтгэхэд бэлхэн байгаа гэдгийг Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын Засгийн газрын өмнөөс илэрхийлэх нь чухал хэмээн би бээр үзмой.

Ерөнхий нарийн бичгийн дарга ноён оо!

Энэ дашрамыг ашиглан Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын Засгийн газар, Монголын ард түмэн ба хувиасаа Нэгдсэн Үндэстэний Байгууллага ба танд төгс амжилтыг хүсье.

Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын Ерөнхий сайд бөгөөд Гадаад Явдлын Яамны сайд Х.Чойбалсан

Улаанбаатар хот 1946 оны 6-р сарын 24-ны өдөр.

Төлөөлөгчөөр явсан Ю.Цэдэнбалаас Ерөнхий сайд Х.Чойбалсанд АНУ-аас цахилгаан мэдээг явуулжээ.

Маршал Х.Чойбалсан Танаа

Аюулгүйн зөвлөлийн хурлууд дээр суулцав. Удтал маргалдан ярьсаны эцэст Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсыг Нэгдсэн Үндэстэний Байгууллагын гишүүн болгохын төлөө зургаан улс гар өргөв.

Харин Америк, Англи, Голланд улсууд нь Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсыг Нэгдсэн Улс Үндэстэний гишүүн болгохгүй гэж гар өргөсөн ба мөн Австрали, Египет хоёр улс саналаа өгсөнгүй болно.

Удахгүй нутагт буцахаар нүүнэ.

Цэдэнбал, Нью-Йорк, 1946 оны есдүгээр сарын 3.

Эдгээр баримт нь Монгол Улсын Үндэсний Төв Архивын сан хөмрөгт хадгалагдаж байгаа юм.

Дэлхийн Залуучууд оюутны 10-р их наадамд оролцсон Дэмбэрэл гэх хүний тэмдэглэл

Дэмбэрэл маань 1973 онд дэлхийн залуучууд оюутны аравдугаар их наадамд (фестиваль) оролцсон юм байжээ. Тэр тухай тэмдэглэлээ надад өгсөн юм байна. 35 жилийн өмнөх тэр vйл явдал өнөөгийн уншигчдад тvvний дотор залуучуудад сонирхолтой байж юуны магад гэсэн vvднээс баатрын тэмдэглэлийг бvрэн эхээр нь биш ч гэсэн сийрvvлэв. … "1973 оны долдугаар сарын 21-ний өдөр Монголын олон мянган залуучуудаа төлөөлсөн 150-иад төлөөлөгч бид Улаанбаатарын галт тэрэгний буудал дээр Берлин хvртэл энх тайвны аялалд гарахаар 14 цагт хуран цуглаад байлаа. Биднийг Улаанбаатар хотын залуучууд, эвлэлийн төв хорооны ажилтнууд гаргаж өглөө. Улаанбаатар хотын ХЗЭ-ийн хорооны нэгдvгээр нарийн бичгийн дарга Ц.Аюурзана цуглааныг нээж vг хэлсэн. Мөн ДЗО-ны их наадамд бэлтгэх vндэсний хорооны дарга, МХЗЭ-ийн төв хорооны нэгдvгээр нарийн бичгийн дарга, төлөөлөгчдийн тэргvvн Ч.Пvрэвжав vг хэлж билээ. Биднийг Дархан хот, Сэлэнгэ аймгийн нутгаар дайран өнгөрөхөд залуучууд угтан баяр хvргэж байсан. Мөн ЗХУ-ын нутгаар дайран өнгөрөхөд Наушк, Улаан-Үд, Эрхvv, Красноярск, Свердловск, Омск зэрэг олон хот тосгоны залуучууд, хөдөлмөрчид угтаж авч баярлан бахархаж явлаа. Бид 1973 оны долдугаар сарын 25-ны нарлаг сайхан өдөр Москва хотод, төмөр замын Ярослав буудалд 15 цаг 15 минутад хvрэлцэн очив. Энд Москва хотын олон мянган залуучууд угтан авч уулзан баяр хvргэж бэлэг дурсгал солилцож байлаа. Бид тэндээс дөрвөн автобусанд сууж улаан талбайн дэргэдэх Москва гол руу харсан Россия зочид буудалд бууж билээ. Энэ буудал олон мянган хvн хvлээн авч байрлуулах хvчин чадалтай 24 давхар, долоон ресторан бусад олон vйлчилгээтэй, том тохилог сайхан буудал юм билээ. (Москвад vзсэн сонирхсон бvхнийг нь товчлов) Бид өглөө нь Москва хотын төмөр замын Белорусь буудалд очиж vйлдвэрээс шинэхэн гарсан “фестиваль” гэсэн бичигтэй тусгай вагонд суув. Бид ЗХУ, Вьетнам, Америк зэрэг найман орны төлөөлөгчтэй хамт явав. Смоленск хот болон Белорусын нийслэл Минск хотод тvр зогсож залуучуудтай уулзалт хийсэн. Цааш явсаар ЗХУ, Болгарын хилийн зааг Брестед ирж энэ домогт цайз зэрэг олон зvйл vзэж сонирхов. Польшийн нутгаар явж байхад алтан тариагаа хурааж байгааг хараад сэтгэл догдолж байж билээ. Долдугаар сарын 27-нд Польшийн нийслэл Варшавт ирсэн. Хөгжмийн сайхан аялгуу сонсогдож олон өнгийн цэцэг барьсан залуучууд угтаж авсан. Хотын дундуур урсах Висла мөрөн дөлгөөхөн урсаж том, жижиг хөлөг онгоц хөвж, галт тэрэг, машин хөлхсөн нvд алдам том хот байлаа. Берлин хот орохоор хөдлөв. Бvгд найрамдах ардчилсан Герман улсын нийслэл Берлин хотын төмөр замын буудал дээр зах хязгаар нь харагдахгvй олон мянган хvн, туг уриа, лоозон, зурагт хуудас барин угтаж энх амгаланг хvссэн уриа цуурайтуулж байлаа. Тэндээс тус тусын автобусанд сууж зочид буудал руу явлаа. Бид Израилаас энхийг хvсэж нууцаар энд ирсэн хорин залуутай хамт байлаа. Тэд Израилийн өдөөн хатгагч, алан хядагчдын тухай ярьж байсан юм. Дэлхийн залуучууд оюутны их наадам 1973 оны долдугаар сарын 28-нд эхлэв. Өглөө долоон цагт боссон. Би маш их баярласандаа ч юм уу, их хотын хөл хөдөлгөөнөөс ч болсон уу нойр муутайхан хонож билээ. Биднийг цай уусны дараа Германд суугаа манай улсын элчин сайдын яамнаас хvн ирж бидэнтэй уулзсан. Арван цагаас дэлхийн тив тивээс ирсэн залуучууд жагсаж Карл Марксын талбайд ирсэн. Манай төлөөлөгчид 68 дугаарт жагслаа. Гудамжны хоёр талаар Германы чөлөөт залуучууд болон олон мянган хөдөлмөрчид зогсон баяр хvргэж байлаа. Бид 5 км гаруй газар уриа цуурайтуулан дуулж явсаар зуун мянган хvний суудалтай стадионд орж ирсэн юм. Манай Монгол улсын тугийг хөдөлмөрийн баатар Ойдовням барьж явлаа. Бvх орны төлөөлөгчид суудлаа эзэлсний дараа их наадмын тугийг Герман, Зөвлөлтийн залуучуудын төлөөлөгчид өргөлөө. Үvний дараа их наадмын бамбарыг найман машин дээр найман хvн барьсаар орж ирлээ. Энэ бамбар Болгарын нийслэл Софи хотоос буюу тvрvvчийх IX их наадам болсон орноос ирж байгаа юм байна. Их наадмын бамбарыг БНАГУ-ын нэрт тамирчин олимпын аварга Волпон Нардинк асаалаа. Их наадмыг дэлхийнзалуучуудын холбооны дарга Рокирт Берчин нээсэн юм. Хөх тэнгэрт олон мянган тагтаа нисч, төв талбайд өнгө өнгийн хувцастай олон мянган залуучууд орж ирж янз бvрийн хөдөлгөөнт тоглолт хийж vзvvлсэн. Их наадмын бэлэг тэмдэг болон орон орны тугийг тэнгэрт хөөргөж пуужин буудаж олон өнгийн цэцэг мэт солонго татаж хөгжилтэй сайхан наадам эхлэж билээ. 1200 гаруй хөгжимчин сvрлэг сайхан аялгуу тоглов.Их наадмын төлөөлөгчид бидэнд 300 мянган хvн vйлчилж, сая 300 мянган зорчигчдод цахилгаан галт тэрэг, 350 автобус, 250 транвай, 1000 гаруй такси vйлчилсэн юм билээ. Долдугаар сарын 29-нд бид Берлин хотын байдалтай танилцсан. Хотын төвд байдаг 365 метр өндөр, зурагтын антенд орж 204 метр өндөрт байрлах хоёрдугаар давхрын өрөөнд саатан соёрхов. Антений (цамхагийн) энэ өрөө тэнхлэгээ бvтэн тойроход баруун ба зvvн Германы нийслэлийг хардаг юм байна. Дараа нь бид төв цэнгэлдэх хvрээлэнд очиж Лаосын ард тvмний тэмцлийг дэмжих цуглаанд оролцсон. Манай төлөөлөгчдөөс МХЗЭ-ийн төв хорооны хоёрдугаар нарийн бичгийн дарга Бадамхатан vг хэлсэн. Үvний дараа Зөвлөлтийн залуучуудын урлагийн концерт vзсэн юм. Мөн өдөр “Залуучууд би ирээдvй” сэдэвт ярилцлагад оролцсон. Энд манайхнаас Рэнцэндорж vг хэлэв. АНУ-аас Анжела Девис vг хэлсэн юм. Тэр хэлэхдээ -Бид Вьетнамын ард тvмний эв нэгдэл, энх тайвны төлөө тэмцлийг дэмжиж байна. Өмнөд Вьетнамын улс төрийн хоригдлуудыг суллахын төлөө тэмцэх хэрэгтэй гэж билээ. Долдугаар сарын 30-нд бид төлөвлөсөн арга хэмжээнvvдэд оролцсон. Наймдугаар сарын нэгэнд бид Дерездэн хот орохоор явлаа. Дерездэн бол 500 мянга гаруй хvн оршин суудаг, тус улсын соёл урлагийн нэгэн төв юм. Дэлхийн хоёрдугаар дайны vед маш их эвдрэн сvйдэж олон мянган хvн амь насаа алджээ… тэмдэглэлээ цааш vргэлжлvvлээгvй байна.

Tuesday, June 12, 2012

Нэргүй, сурталчилгаанд ашиглах

МОНГОЛЧУУДАА! “АН” “МАН” –ыг ДУГУЙЛАХ НЬ “ХОРТ БОБ” БУЮУ ФРИЙДЛАНДЫГ ДУГУЙЛАХТАЙ ЯГ ИЖИЛ ЮМ ШҮҮ! ДАХИЖ 4 ЖИЛ ХОРТ БОБЫН ШЭЭС БААСЫГ АРД ТҮМЭНДЭЭ ИДҮҮЛЭХ ГЭЭГҮЙ Л БОЛ ЭНЭ 2 НАМЫН ХҮН-СҮГНҮҮДИЙГ БИТГИЙ ДУГУЙЛААРАЙ!

Монгол хас дэлхийг эзэлсээр




Европын хас

Оросын хас судлалын орь ганц төлөөлөгч, этнологич Роман Богдасаров “Ариун шүтээний хас бэлгэдэл” бүтээлдээ өгүүлснээр бол 1852 оны орчим Францын эрдэмтэн, нэрт хэл шинжээч Эжен Бурнуф “Свастикв" нэрийг эрдэм шинжилгээний орчилд анх оруулснаар уг нэр томъёо хүн төрөлхтний нийтлэг хэрэглээний үг болох эхлэл тавигджээ. Хас бэлгэдлийн гарал үүсэл, нэршил хэлбэршилтийг европ зүгт дараах үндсэн гурван онолоор тайлбарласаар иржээ. Үүнд: Нугалаат загалмай, (Изломанный крест), Зангилаат загалмай, (Крест с вензелем), Хөлт загалмай, (Крест с ногами) зэрэг багтдаг аж. Эндээс хасыг грек, ром, англи, орос, герман хэлээр чухам юу гэж тухайлан нэрийдэж байгаагаас нь улбаалан... хөөн хэлцэх замаар хасын тухай европ нэршлүүдийн уг үндсийг ухварлан ойлгож болох аж. Ром, латинаар хасыг “Crux Gammata", оросоор “гамматический крест” гэдэг. Үүнийг монголоор “гамма-т загалмай” гэе. Хасыг грекээр “tetraskelion" буюу “cross gammadion” гэдгийг орос хэлнээ “четыре гаммированные букви”, “гаммированный крест" гэж хөрвүүлэн буулгасан нь нийтийн түгээмэл хэрэглээ болж чаджээ. Энэ нь ч зөв бөгөөд, дөрвөн том “га..." үсэг, “4 гамма” буюу шилбээр нь нийлүүлж зангидсан дөрвөн "Г-“гэ"-ийн нэгтгэл дүрс бүхий загалмай тэмдэг гэсэн дүрслэл утгатайг шууд хэлээд өгч байна.

Англо-саксоны хараа дээгүүр, зовхи нь өөдөө ард түмэн өөрсдийгөө “бид грек, ромыг дуурайж даган баясах “балчир” улс биш, харин ч тэднээс зүсэн зүйлээр ялгаран баавардах учиртай” хэмээн томрох. Тэдний энэ омголон бардам “байр суурь” хасын тухайд ч хамаатай нь илт байна. Англо-саксончууд дараах тухайлсан нэршил бүхий “хөлт загалмай”-н гэмээр нэгэн цогц онолыг үүсгэн бүтээжээ. Үүнд: Дөрвөн хөлт загапмай, (Fulfot-четвероногий крест), Олон хөлт загалмай; (Fylfot-многоногий крест), Аалзан хөлт загалмай; (Fylfot-крест паука багтана. Гот удмын Германчууд XX зуунд хас бэлгэдлийг “hakenkreuz”-(крючковатый крест) гэсэн нь өнө эртний монгол уламжлалт “гохт загалмай” руу шууд яваад оччихож байна. Энэ бол их сонин давхцал.

Ер нь монголчуудад хас тэмдгийг гогоддог гох дэгээтэй адилтган үзэх хэлбэр зүйн сэтгэлгээ бодитойгоор оршин байж уу хэмээн тухайлан судалж үзэхэд чухамхүү тэгдэг байснаар барахгүй, бүр 13-р зууны үеийн Монголын их эзэнт гүрний үед ч хас тэмдгииг өвөг дээдэс маань “хас гох”, “гохон хас” хэмээх сонгомол хэлцээр дуудаж тогтвортой хэллэг болгон хэрэглэж байжээ. Энэ тухай жишээ, хэл бичгийн ухааны доктор Я.Ганбаатарын 2007 онд бичсэн Юань улсын үеийн монголчуудын хятадаар бичсэн “...шүлгийн сонгомол” номд орсон байдаг. Тэнд "хас гох”-ын ийм нэгэн дүрслэл бий.

“Үдийн өмнөх уулын булаг унжийсан мөсөн мэт
Эртнээс аваад эдүгээ болтол тэр хэвээр бургилсаар
Салхи исгэрэхүй жалгын дор мөнгөн утас сэжилмүй
Саран халихуй хадны дэргэд хас гох живмүй”

Энд усны мандалд туссан хавирган сарны дүрсийг “хас гохон бидэртэн наадах” мэтээр дүрсэлснээс эртний тэр нэгэн. монгол найрагч гох дэгээг хасын нэгэн хувилбар гэж үзсэн нь илт. Харин умард хөршид, оросууд “хас”-ыг "коловорот’' гэлцдэг. “Коловорот” нь “нарны эргэлт”, “нарны хаалга” гэсэн утгатай дүйх үг юм. Гохон хас хэлбэрийн эсрэгцсэн хос хоёр хурц ирмэгэзрээ модыг урж цоолж нүхэлдэг мужааны уламжлалт гар багаж-чагтат эргүүлгэн өрмийг оросууд хар яриандаа “коловорот” гэдэг. “Хос гох” нийлэхээрээ “хас гох” болсон ч байж болно. Хэлний ярианы хөгжил хувьсал, үгсийн үүсэл гарвал утга зүйн үүднээс “хас” гэдэг чинь бас “хос” гэсэн үг мөн гэсэн тайлбар ч байдаг.

Исламын хас

Ислам шашны сургаал номлолыг дэлгэрүүлэгч зонхилох хэл болсон перс, араб, түрэг хэлний толь бичиг тэргүүтнийг шүүрдэн нягталж үзэхэд хас бэлгэдлийн үүсгэлийг христ шашны загалмай тэмдэгтэй холбоотойгоор тайлбарласан нь элбэг тохиож байна. Исламын соёл иргэншилд түгээмэл тархсан хас бэлгэдпийн анхны дэлгэрэл нь зөвхөн гоёл чимэглэл (декор)-ийн зориулалттай байсан тэр шинж чанараараа бусдаас ихэд ялгардаг. Дундад зууны дунд үеэс, чухамхүү Монголын зуун Чингисийн эрин эхэлсэн тэр үеэс мусульманы ертөнцөд хас тэмдгийг ихэд хүндэтгэн дээдэлж, нэг ёсондоо түүнд ариун шүтээн (оккульт, сакраль)-ний агуулгаар “бөхөлзөн” хандах болсон нь ажиглагддаг юм.

Цагаадайн удмын алтан ургийн гүнжтэй гэрлэж Их Монгол Улсыг цогцлоон байгуулсан гүр эмир Төмөр буюу доголон Төмөрийн орд харш гадна ёслолын хаалганаасаа эхлээд дотогш хана тааз, шал дэвсгэр, гүц домбо, монет мөнгө зэрэг бүгд л хас тамганы олон төрлийн хувилбараар чимэглэгдсэн байдаг нь үүнийг хөдөлбөргүй нотлох мэт бөлгөө. Самаркандад доголон Төмөрийн удам угсааг онголсон “Гүр Эмир” бунхны гадар ханын дөрвөн талын чимэг болсон хас тамганы нугалсан үзүүрт “Аллах” бурхны нэрийг араб каллиграфаар угалзлуулан хөх шигтгээт чамин паалан (мозайка)-гаар гоё ганган урласан нь бий. Энэ нь исламын далд бодлогоор зориуд дэлгэрүүлсэн гэж хэлж болох хаст каллиграфын анхдагч дурсгал гэдэг нь эдүгээ нэгэнт эргэлзээгүй болов. Гэтэл, тэдний хөрш зэргэлдээх түрэгүүд мөн зүүн Ромыг хүртэл эрхшээсэн Османы эзэнт гүрэн (Их Улус)-ийг байгуулж хэдийнэ амжсан байлаа. Тухайн “шинэ цаг”-ийн чиг тусгалыг соргог мэдэрсэн Османы султан бас л “аллах"-ын нэрийг алтан хаст каллиграфаар сийлэн урлаж орд харшийнхаа хананд залав. Энэ үйлдэл нь тэрээр бас “дэлхийн хаан"-д санаархаж байгаагаа хоёргүй утгаар илэрхийлсэн дохио зүйн хэллэг бөгөөд цаагуураа дипломат нарийн утгатай байсан юмсанж. Тийм учраас гүр эмир Төмөр үүнийг эрээ цээргүй өдөөн хатгалга гэж үзээд удаан тэвчсэнгүй, нэг л өдөр Их улсын эсрэг их цэргийг хөдөлгөн дайлаар мордлоо.

1402 онд Османы султан Баязитын арми Анкара хотын дэргэд Гүр эмир Төмөрийн цэрэгт бут цохигдов. Гүр эмир Төмөрийн ахин давтан хэлэх дуртай “Эх дэлхий ээх наран хоёр байдгүйн адил энэ дэлхийд эзэн хаан ганцхан байх учиртай” хэмээсэн сүрт тунхаглалыг дуулсаар мэдсээр байж болчимгүй алхам хийсэн Османы султан ч дайсандаа амьдаар олзлогдов. Суут эрдэмтэн, их зураач Леонардо да Винчийн туурвисан “Анкарагийн дэргэдэх тулалдаан” уран таталбарт "Гүр эмир Төмөртэй дэмий баахан арцалдаж Осман гүрнийг мөхөөх үүдийг нээсэн ухвар мөчид Баязит ноёныг баалжээ. Баязитыг буруутгасан санааг тэнд уран сайхны аргаар лавшруулан илэрхийлэхдээ, хэргийн эзнийг “төмөр торонд өчүүхэн болжмор лугаа адил суулган цагдаж яваагаар” харуулсан байдаг. Доголон Төмөрийн удмаас Их Моголыг алдаршуулсан олон гарамгай хүмүүс төрсөн бөгөөд тэдгээрээс исламын бурхантай эн дүйх хэмжээнд нэршин үлдэж чадсан нь ганцхан Акбар байв. Моголистаны уудам дэлгэр нутгийн ислам шашинтнууд өнөө хэр хоорондоо “аллах акбар” хэмээн мэндэлдэг билээ.

Ferdinand D.Lessing-гийн 2003 онд Туркийн нийслэл Анкара хотноо хэвлүүлсэн “Монгол-Түрэг хэлний толь бичиг”-ийн II боть (О-С үсэг)-д хас тэмдгийг түрэг хэлээр “гамали хач”, монгол хэлээр “хас үсүг” гэсэн байна. “Гамали хач” гэдэг нь гамма үсгээр зангидсан загалмай тэмдэг гэсэн утгатай. Харин монголчууд буюу түүний исламжсан тал хэсэг нь мөнөөх тэмдгийг “хас үсэг” гэсээр иржээ.

Эсгий туургатны хас

Урлаг судлалын доктор профессор С.Бадралын угсаатан зүйн түүвэр цуглуулгад буй “108 шидэт үсэг” нэрт эртний гар бичмэл сударт хас тэмдгийг мөнх тэнгэрээс буулгасан “шидэт дүрс”, “шидэт тамга”, “шидэт үсэг”, “саяг үсэг” хэмээн өгүүлснийг үзээд, миний бие хасыг манай нүүдэлчин монгол түмэн хэзээнээс нэгэн төрөл зүйлийн “үсэг”-т тооцож ирсэн уламжлалт сэтгэлгээ оршин байдгийг олж мэдэн олзуурхан баярлаж бүлгээ. Гэвч харамсалтай нь “Монголын зуун” (XIII зуун)-д хамаарах нотлох баримт төдийлэн сайн олдож өгөхгүй зовоож байв. Саяхан би Монголын алтан ургийн сурвалжит язгууртнуудын хятадаар бичсэн “утга уянгын богино шүлгиин цоморлиг лугаа танилцах явцдаа, чухам л дээрх “пробел”-ийг нөхюү хэмээн зориудаар илгээсэн мэт гайхамжигт жишээ олов. Хэл бичгийн ухааны доктор Я.Ганбаатар 2007 онд Улаанбаатарт хэвлүүлсэн “Юань Улсын үеийн монголчуудын хятадаар бичсэн “...шүлгийн сонгомол” номд XIII зууны монголчууд хас тэмдгийг “хас үсэг, “алтан тамга” гэж шүтэн дээдэлж ирснийг илтгэх шад бадгууд нэг бус байна. Тэнд, жишээлбэл,

“Хас үсэгт алтан тамга хундаган чинээ их

Хан, Тангийн эрхэм гүнж ураг барилдсан адил

"Аав ван минь Бижи мэт өнө мөнх насалтугай

“Аруухан баатар хэзээд чамд тулгуур болтугай”...
гэжээ.

Мөн, өмнө цухас ишилсэн “Монгол-Түрэг (хэлний) толь бичиг”-т ч хасын зарим тайлалд хамаатал бүхий өгүүлэмж хэд хэд тааралдсан.

Эл бүхнээс үзэхэд хас үсэг, хас ухагдахуун түүнд хамаатах санаа агууламж бүхэн Монголын их хаадын түгээн дэлгэрүүлсэн их өв соёлын өөдөс хэлтэрхий мөнөөс мөн гэдэг нь харагдлаа. Ер нь эсгий туургатан монголчууд хэзээнээсээ хүй орчлонгийн мөн чанарыг, түүнд нь тохирсон саяг-буугаар дамжуулан таньж мэддэг хосгүй чадамжаа хүн төрөлхтөнд нэг бус удаа нотлон харуулсан юм. Энэ чиглэлд харьцангуй шинэ гэмээр жишээ бол Халхын Өндөр гэгээн Занабазар (17-аар зуун)-ын сонгодог бүтээл саяг-буу тэмдэг байна. Түүнийг ч бид мөн "Соёмбо үсэг" үсэг хэмээхүйн зэрэгцээ, ихэд дээдлэн биширч бүр төрийн ордныхоо оройн чимэг болгон гүн хүндэтгэлтэйгээр залаад байна бус уу. Үүнээс үүдэн Хас төрийг ухварлахуйд.

Антисемитизмийн хас

XX зууны Европын бараг бүх улс орны эдийн засаг, нийгэм, улс төр, шашинмөргөлийнтогтолцоондзонхилох нөлөөгөө бүрэн тогтоож чадсан семит угсааныхан бол чухамдаа бидний нөгөө хэлээд байдаг ховройчууд билээ. Жүүдийг зүхэн занах нацист үзлийн бэлгэдлээр Адольф Гитлер чухамхүү хас тэмдгийг сонгосон нь үнэхээр “эрин зууны оньсого”-т тооцогдмоор их сонин содон үзэгдэл юм. Хүннү-Готын цэрэг дайны эвслээс эхлэн түүхэндээ гурван ч удаа Европын их эзэнт гүрнийг байгуулж чадсан арийчууд зөвхөн III рейхийн үедээ л сая Чингисийн хас төрийг “герман хувилбар”-аар нь шинээр цогцлоон байгуулахаар зориг шулуудсан. Үүнийгээ тэд тэр үедээ ихэд чандпан нууцалж байлаа. Аппениний хойгт бэхэлсэн цэрэг стратегийн нүсэр бөгөөд чухаг байгууламжаа А.Гитлер “Чингисийн хориглолт” хэмээн нэрийдсэн нь дээрхэд холбогдох сонирхолтой гэмээр баримт нотолгоо юм. ХБНГУ-ын нэрт монголч эрдэмтэн Райнхолд Ноймон Ходицийн 1985 онд хэвлүүлсэн “Чингис хаан” номд “Фюрерийн хувьд улаан орос лугаа халдаан довтолсныгоо анхнаасаа зөвтгөх нэг жинтэй өвөрмөц аргумент байсан.Тэрнь Адольф Г итлерийн дагаж мөрдсөн “Чингис хааны хас их төрийн (цэргийн дапд) номлол” юм. Энэ санаа тухайн үеийн “Германы долоо хоногийн тойм”-ын 1941 оны 10 сарын 8-ны өдрийн ээлжит дугаарт нийтлэгдэж нийтэд ил болов” гэсэн байна. Германы зүгээс харилцан үл довтлох гэрээгээ зөрчин 1941.6.22-нд Зөвлөлт орост дайлаар орж, дэлхийн их дайны зарлаагүй шатыг эхлүүлсэн. Энд дурдсан он сарыг сайн ажиглах хэрэгтэй. Дээрх огноог онцлон цохож мистицизмийн аяс оруулан тэмдэглэхэд, яг монголчуудын бэлэгшээлт 108 хоног дээр нь фюрерийн зориудын бодпоготойгоор “номлолын тухай мэдээлэл” өгч үүгээрээ чухамдаа, “тухайн цагт III Рейхийн өмнө тулгарсан эрхэм дээд зорилго бол тэр нэгэн сайн цагт Чингэсийн байгуулсан хүчирхэг их хас төрийг европ-азийг дамнуулан дахин шинээр цогцлоон байгуулах явдал мөн” гэдгээ тунхаглан зарласан мэт бөлгөө.

Нацизмын хас

Ялагдсан нацизмын хас тэмдгийг, “ялсан” гэх комминтерны улаан таван хошуутай адилтган, хооронд нь тэнцүүгийн тэмдгээр холбон илэрхийлэх нэг тийм “алгебржуулж” хялбаршуулсан сэтгэхүй посткоммунист нийгэмд бодитой оршин буй нь анзаарагддаг. Энэ нь “будаа" болсон социализм-коммунизмыг бурангуй харгис нацизмын нэгэн адил яллах гэсэн цаагуураа нийгмийн шударга ёсны төлөөх сэдэлтэй учраас бас ч гэж ойлгож болох үзэгдэл юм. Харин, яг «хас тэнцүү таван хошуу» тэнцэтгэлийн тухайд бол, үүнийг буруушааж өчнөөн зүйл ярьж болохоор байдаг. Германы хас тэмдэг “антисемитизмийн хас” гэдгээрээ нэг үндэстний эсрэг чиглэсэн тотал үйлдлийн бэлгэ тэмдэг байж гэж үзье. Ийм өнцгөөс харах ахул, улаан таван хошуу ч аанай л мөн нийт хүн төрөлхтнийг сорчлон бүр аймаглан устгах геноцид санаа зориг бүхий нийгэм төрийн хамгийн харгис тогтолцооны бэлгэдэл болж таардаг. Тэгэхээр, энд зураач таталбарч маягийн хэт хялбаршуулсан тайлбар тэнцэтгэл яавч үнэн мөний талд биш болох нь ойлгомжтой байна. Хаст Г итлер ари үндэстний генийг сайжруулж “дээд төрөлт хүн” (сверх человек) бий болгох чиглэлд шинжлэх ухааны бүхий л дэвшлийг ашигласан, эндээс, ялангуяа анагаах ухаан, геронтологийн салбарт урьд хожид үзэгдээгүй асар их “ашиг” олсон. Дайнд олзлогдогсдыг “туршилтын туулай” болгож хувиргасан түүний гэсгээлт их гэм нүглийг энд ярьж байна. Гэтэл сартаваах Лениний “улаан таван хошуу” бэлгэдлийн дор, 1920-1932 оны орост, Кобогийн удирдпагаар “ухаант хүн ба адгуусан амьтан” хоёрын дундаас хагас хүн, хагас амьтан буюу чухамхүү “босоо ороолон”-г гаргаж авах ёстой жинхэнэ “шулмын” бурангуй сорилт туршилтуудыг олноор хийж байв. Энэ тухай баримтат нэвтрүүлэг ч бий. Бүр Лениндээ тэд сармагчны засаа суулгаад бүтэлгүйтсэн тухай хүртэл үг яриа гарсан гээд бодогтун. Эдгээрийг, яавч их Оросын ард түмний тусын тулд “тэдний гени мутац, үүлдэр угсааг сайжруулах чиг зорилготой байсан” гэж нотлох үндэсгүй юм.

Улаан таван хошуут халхавчийн дор жинхэнэ гай гамшиг нуугдаж байлаа. Хүйтэн дайны харгалдаант үед, хожим тарж бутарсан Зөвлөлт Оросыг АНУ-ын Ерөнхийлөгч Рональд Рейган “Босоо ороолонгийн эзэнт гүрэн” гэж цоллосон. Яг үнэндээ бол Рона “артист” үнэнийг хэлсэн, тэр хэнийг ч гүтгээгүй юм. 1945 оны Нюренбергийн шүүх дээр “Миний баруун талд Иосиф Сталиныг, зүүн талд Уинстон Черчиллийг суулгаад биднийг хамтад нь ялласан нөхцөлд би сая “цуст алуурч”-ийн эгнээнд орсноо хүлээнэ зөвшөөрнө. Өөрөөр бол хэзээ ч үгүй” гэсэн рейхсминистр Герман Вильгелм Герингийн алдарт өчил ч нацизмын мөн чанар "хас"-даа байгаагүйг хэлээд өгнө.

Буруугүй хас

Тийм ээ, нацизмын антисемитизмийн мөн чанар хасдаа байгаагүй. Антисемитизм өөрөө нийгмийн бодит үзэгдэл юм. Эдүгээ ч оршсон хэвээр байна. Хас төрийн төлөө “ажиллаж” байсан төрийн хүчирхэг машинд тухайн үедээ ховройчууд дайрагдсан нь үнэн. Гагцхүү шалтгаан нь, дахиад л, хас биш юм. Энэ дэд гарчгийн дор хойно өгүүлэх санаа үндсэн сэдвээс бяцхан хазайх гажилтын шинжтэйг уншигч танд урьдчилан хэлэх нь зөв болов уу.

1970-аад оны сүүл үе. Орос газар оюутан явсан цагийнхаа дурсамжит нэгэн аялгууг би одоо бүдэг бадаг санаж байна.

Эргэн тойрон ховройчууд, энэ л хорвоо гунигтай

Жой Адамсон еврей, Жорж Помпиду бас еврей

Хаашаа л харнав жүүд жүүд, зүүд зэрэглээ шиг хачин юм аа

Тэнд ч еврей, энд ч еврей... кругом одни еврейи... йй-на-наа...


Иймэрхүү маягийн үглээдүү урт үгтэй рок дууг орос хампаан маань гитардаж ирээд л Высоцкий маягийн баргил хоолойгоор эвлэгхэн нь аргагуй сүрхий чанга дуулж гардагсан. Ер нь ингэхэд еврейг шилбүүрдэх нийгмийн үзэл хаанаас юунаас эхтэйг ерөнхийдөө Монголд хэн ч үл мэднэ. Чухамхүү еврейн эсрэг үзэл дээр л дэлхийн дайны идеологи суурилдаг болохыг би харин саяхнаас олж мэдэв. Еврей комиссаруудын сүлжээг ашиглаж хийсэн Октябрийн хувьсгалаар зөвхөн орос оронд төдийгүй бүх хүн төрөлхтөнд аюул занал нүүрлэжээ. Энэ аюулыг зөн совин, итгэл үнэмшил, далд ухаанаараа шиншиж тандсан “хөгшин чоно” Уинстон Черчилль “Оросын улаан. хувьсгал”-ыг өлгийд нь багалзуурдах тухай ярьж бичиж байв.

Еврейг хөндлөнгөөс хялайн харах үзэл сэтгэлгээ бол аль ч улс нийгэмд тэртээ тэргүй бодитойгоор оршин байдаг зүйл. Гэтэл еврей хүн өөрөө еврейн эсрэг үзэлтэн байх нь хүртэл таарна гээч. Чикагогийн еврей дүүрэгт еврей эхийн алтан хэвлээс унасан, еврей ээжийн энгэрийг самардаж бумбан хоёр мөөмийг нь үмхэж үлгэж өссөн нэг сөөсгөр банди (гэхдээ, онцлог нь, вундеркинд) бүр нялх балчир ахуйдаа антисемит үзэлтэн болсныг уншаад би бүр гайхаж гүйцсэн. Гэвч энэ бол үнэн, яахын аргагүй факт юм.

XX зууны шатрын спортын түүхэнд, статистикаар 13 насандаа анх америкийн аварга болж, 15-тайдаа грандмейстер (гроссмастер) цол хүртэн, улмаар дэлхийн аварга шатарчин болсон супер “тамирчин” ердөө ганцхан байдаг. Тэр нь та бидний энд дурдаж яриад байгаа америкийн уугуул Роберт Жеймс Фишер (1944-2008) юм. Роберт Фишерийн оюуны итгэлцүүрийг мэргэжпийн айкючид “189 пункт-ээр үнэлсэн байдаг. Итгэлцүүрийн градус 70-аас 201-ийн хооронд хэлбэлзэнэ. Доод хязгаараас доош бол тэнэгт, дээд хязгаараас дээш бол супер суутанд тооцогдоно. Айкю итгэлцүүр 150-ийн хавьцаа байвал гоц авьяастан, 170 бол сод ухаантан, 190 бол суутан байдаг аж.

Р.Фишер дөнгөж 12-той нусгай жаал байхдаа аль хэдийнэ антисемит болж амжчихаад “Би ховройчуудыг мэднэ ээ. Тэд бол хог новш. Бүх жүүдийг бүгдийг хуу “арчих” ёстой байтал А.Гитлер тэдэнд хэтэрхий зөөлөн хандсан юм” гэж эрээ цээргүй хэлдэг байв. Тэр тэнгэрт одлоо. Жар хэвийсэн өтөл насандаа ч тэр хүүхэд ахуй цагийн өнөө айхтар антисемит санаа бодлоо огтхон ч гээгээгүй явсан юм. Р.Фишерийн 1999 оны нэгэн ярилцлагад “Америкийн Нэгдсэн Улс хөвчөө таслуулаагүй хэдэн новш (еврей)-ийн гарт орсон. Төрийн нарийн бичгийн дарга, Батлан хамгаалахын сайд энэ тэр гээд бүгд дандаа өмхий ховройчууд байгааг та нар анзаарахгүй байна уу" гэсэн нь бий. Их хүмүүс чанга дуугардаг их тийчэгнэдэг нь үнэн юм сан уу, ямар ч байсан үйлдэл нь их ондоо юм.

2001.9.11. Америкийн хар өдөр. Нью-Йоркийн ихэр хоёр цамхагийг онгоц мөргөн нураав. Апдарт шатарчин,, антисемит үзэлтэн Р.Фишер эрх баригчдыг буруушаан, хэрэг дээрээ террористуудыг зөвтгөсөн мэдэгдэл хийж, дарамт шахалтад өртлөө. Удалгүй тэгээд Исландын иргэн болсон. Олон улсын нэр хүндтэй шатрын сэтгүүл “Chess informant" 2001 онд “XI Роберт”-ийг “XX зууны манлай шатарчин”-аар өргөмжлөв. Их суутны ил ба далд ухаанд их учир байдаг бололтойг хэлэх юун. Буцаад үндсэн сэдэв рүүгээ оръё.

Авралын хас

“Хүн төрөлхтний хүзүүн дээрээс хэзээ мөдгүй буухаар зэхэж байсан улаан оросын муйхар хар илдээс өрсөж, угтаа бол хотол даяарыг аврах гэж германчууд бид эртний түүхэн баатар Чингисийн нэгэн адил хаст их тугийн дор нэгдэн нягтарч, шударга ёсны төлөөх аугаа их дайныг арга буюу эхлүүлсэн өөр зам байгаагүй. Ингэснээрээ бид алдаагүй, үүнийг цаг хугацаа харуулна” гэсэн фюрерийн баруун гар, рейхсмаршал Герман Вилыелм Герингийн алдарт мэдүүлэг Нюренбергийн процессийн хавтаст хэрэгт байдаг аж. Улаан Оросын зөвхөн монголыг (1920) төдийгүй цаашлаад бүр бүх дэлхийг залгих нууц бөгөөд “мангас төлөвлөгөө” (1940)-г илчилсэн энэ өчил мэдэгдэл Нюренбергийн процессийн хамгийн содон мөч нэг ёсны “эргэлтийн цэг" байв. Коммунист түүх үүнийг сурсан мэхээрээ нууж далдалж чадсан ч худал хуурмагийг ивээгч коммунист суртаал нь бүхэлдээ социалист нийгэмтэйгээ хамт ул мөргүй сөнөжээ, өнөөдөр. “Өндөр шатыг байгуулавч сансрын үзүүрт хүрэхгүй, шалдан мэхийг суравчиг эрлэгийг хуурч барахгүй" хэмээсэн Монголын их мэргэн, эрдэнийн сайн ноён хутагт Дулдуйтын Равжаагийн айлдвар нэгэн биеийн хувь заяан дээр ч, нийгэм төрийн хувь зохиол дээр ч ав адилхан үйлчилгээтэй ёстой төгс үнэн үг ажээ.

Дэлхийн дайнд Гитлерийн Герман хэдийгээр Сталины улаан Оросыг ялаагүй ч түүнийг үхтэл нь бүрэн сульдаасан. Ингэснээрээ, хаст тугийн дор байлдсан германчууд бүхнийг залгигч мангасыг алаагүй ч амыг нь дангинатал үдэж чадсан юм. Оросын “ялалт” гээд байгаа тэр ялалт бол ялагдсантай адил ялалт. Ийм ялалтыг түүхэн өвөрмөц хэллэгээр “пиррова победа” гэдэг. Чухамдаа, хас их төрийн “герман хаялга”-аар дэлхий дахин улааны коммунист халдвараас ахинтаа ингэж нэг аврагдсан түүхтэй.

Түгээмэл өргөн утгаараа германчууд ялж бид ч бас ялжээ. 1945 оны “Бид ялав” медалийн утга чанар монголчуудын хувьд гажилтгүй хэвээр үлдэв. Та нар одоо орос германаа харьцуулж нэг хар даа. Тэгвээс бурхан хэнийх нь талд байсан байгаа нь улам бүр тодорхой болно. Үнэхээр авралын хас... ачит хасыг бурхан ивээдэг юм аа. Өнөөдрийн Бундесвер чинь, хаа очиж, хас төрийн хугархай байхгүй юу. Хаана хас байна, тэнд аврал байнам.

Ирээдүйн хас

Миний Монголын хас шүтээн хүн төрөлхтний бахархал гэж хэлэх дуртай хүний нэг ээ би. Монголын хас судлал хөгжихийн хэрээр хас тэмдгийг нөмөрсөн коммунизмын хар сүүдэр арилж, тэр чинээгээр монгол хас цагаадаж, хэрэглээ нь өдрөөс өдөрт өргөжин тэлж байна. Нүднээ ил байгаагаар нь Улаанбаатараараа жишээлэн хэлэхэд, монгол түмний хасаас цэрвэх түр цагийн сэтгэлгээ салхинд туугдсан үүл лугаа хийсэн одов. Тэнгэр нэгэнт цэлмэжээ.Тэнд хамар дээрээ хас хадсан микро давхиж энд ирээд “Хас Төв”-ийн өмнө зогсоно. Номын дэлгүүрт очоорой. Тэнд таныг Дэлхийн утга зохиолын академийн доктор, Монгол Улсын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Гомбожавын Мэнд-Ооёгийн алтан хаст баринтаг бүхий судар бичиг тосч угтана. Хасын түгээмэл хэрэглээний энэ мэт жишээг тоочивч баршгүй. Хас түгсээр, хаа сайгүй хас үзэгдэх нь айсуй сайн цагийн өнгө төрх юм. “Байн байсаар бүх дэлхийг бүрхэх октябрь, бүр нарыг халхлах хувьсгал” гэж хэлээд Их Нацагдорж хүртэл нэг том алдсан байдаг. Харин хас зүйчид бид хэзээ ч алдахгүй. Мөнхтэнгэрийн бэлгэдэл хас мөнх оршин бүх дэлхийг бүрхэх хувьтай.

Хас зүйч М.Энхпүрэв

Friday, June 1, 2012

Жинхэнэ монгол хүний мөн чанар, Монгол эрчүүдээ, өөрсдийгөө өөрчилье

Сүүлийн 300 жил Монгол сэтгэхүй ихэд алдагдаж гадны сэтгэхүй, соёл, шашин Монголд их орж ирснээр Жинхэнэ Монгол эр хүний зан араншин илтэд доройтов.Үүний улмаас одоо цагт хэн байснаа хэн болоод байгаагаа ч мэдэхгүй байж архинд хөлчүүрч согтохоороо БИ Чингисийн Монгол хэмээн агсамнагч эр хүний хагас залуус олширов!
Хүний эрх, эрх чөлөө, Ардчилал хэмээн шүлсээ үсэргэн эхнэр хүүхэд, ээж аав, анд нөхөд гэр бүлийнхээ аз жаргалыг булаагч согтуу Монгол эрчүүд зодоон, хүүхэн, мөнгө

, архинаас өөр ярих сэдэвгүй болж хүн муулж, хов ярьсан арчаагүй өөдгүй новшнууд болж хувирав.

www.mongolchuudaa.com

.

Архинд донтож ухаан санаагаа доройтуулснаар олон Монгол эр хүний үнэлэмж буурч гэр бүлгүй, ажилгүй, архичин, арчаагүй, амьдралгүй, ёс суртахуунгүй, ухамсаргүй болж байна.

Үнэхээр л өвсөнд ороовч үхэр тоож идэхгүй, өөхөнд ороовч нохой тоож шиншихгүй боллоо.

Нүүдлийн соёл иргэншил болон Монгол үндэстний уламжлалт сэтгэхүйн онцлог, ардын сургааль, зүйр цэцэн үгс, сахилга бат, уламжлалт соёлтой өтгөс буурлууд, эцэг эхчүүд нь жинхэнэ эх орон, гэр бүлдээ эзэн болсон эрчүүдийг бэлдэж байжээ.

Тэгвэл одоо Жинхэнэ Монгол эр хүний тухай номын хуудаснаас хайж, түүхийн гүнээс түүж цуглуулах хэрэгтэй болов. Монголчуудын бахархал болсон олон бөхчүүд ч хүртэл сүг болсон байнам.

Энэхүү нийтлэлийг Монгол эрчүүд минь уншиж үзээд өөрийгөө засаж, үр хүүхдээ үлгэрлэн хүмүүжүүлээсэй хэмээн хүснэм.
Эмэгтэйчүүд маань ч гэсэн эрчүүддээ Эр ХҮН болох нөхцлийг олгож ойлгож, итгэж дэмжээсэй хэмээн хүснэм!
Үр хүүхдэдээ үлгэрлэн сургаасай хэмээн хүснэм! Ядаж жаахан ч болов санаа аваасай хэмээн хүснэм!
Бид гал шиг халуун сэтгэлтэй, ус шиг тунгалаг бодолтой хүний дээд хөх толбот Монголчууд шүү дээ!

Ингээд жинхэнэ Монгол эр хүний шинжийг өгүүлсү!

Монгол эр хүн зорилготой амьдарч, бие дааж шийдвэр гаргаж нэртэй төртэй амьдарч чаддаг. Энэ нь нүүдлийн соёл иргэншлийн үр дүнд Монгол эр хүнийг бие хүн болгож төлөвшүүлсэн суурь гайхамшигт Шинж чанар юм.
Шийдвэр гаргасан хойноо түүнээс гарч болох ямарваа эрсдлийг дааж хариуцаж чадах сэтгэлийн тэнхээтэй байдаг. Энэ нь ухаан, амьдралын туршлага, сүүхээ, ажилч хөдөлмөрч зан, эрүүл мэндтэй холбоотой.

Жинхэнэ Монгол эр хүн бол үр хүүхдэдээ үлгэр дууриалал болж хүүхдийнхээ эрүүл мэнд, хүмүүжил боловсролд анхаарч гэр бүлдээ хайр халамж тавьж, амьжиргаанд хэрэгтэй зүйлсийг мэдэрч гүйцээж байх чадалтай байх нь нэр төрийн асуудал хэмээн үздэг.
Сайн явах санааных, Санаж явбал бүтнэ гэдэг.

Элдэв сул үггүй, хэлье гэснээ бодолтой, шулуунхан, шударга, товчхон хэлчихдэг, алсын хараатай, зориг тэнхээтэй, алив зүйлийг бусадтай ярилцахдаа дөвийлгөн хөөргөх, хэт тойруулж ярих, давслах, өөрийгөө хэт магтах, хов жив хөөцөлдөх, сүржигнэх, үглэх, хэрүүл хийх, бусдын хор шар малтах зэргийг цээрлэн хичээдэг чанар бол жинхэнэ Монгол эр хүний давуу тал юм.

Үр хүүхэд, гэр бүлийнхээ гишүүд болон бусдын жижиг алдаа дутагдлыг үл тоох уужуу тайван амгалан эрчүүд зөвхөн Монголд л байсан байна. Нойронд сэргэг байж ирээдүйн амьдралаа төлөвлөж чаддаг, цэвэр цэмцгэр, эрүүл мэнддээ анхааралтай, бусдад халамжтай нөмөр нөөлөгтэй, өөрийн зовлон уйтгар гунигаа бусдаас нууж аль болох бие даан хүндрэлээс гарах гарцыг олж шийдвэрлэх нь жинхэнэ Монгол эр хүний шилдэг шинж чанар юм.

Бусдын хов үг, зусар муу ятгалганд орохгүй, өөрийн үзэл санаа амьдралын чиг шугамдаа үнэнч байх нь жинхэнэ Монгол эр хүний сэтгэлзүйн дархлаа, эр хүний ноён нуруутай холбоотой.

Ах захтай, өтгөс буурлыг хүндэлж үгийг нь сонсож, түүх соёл, удам угсаагаа мэдэрч цаг үетэйгээ шударгаар зохицож амьдарах чадвар бол Монгол эр хүний шинж өвөрмөц чанар билээ.

Монгол эр хүн уул мэт сууж, тал мэт хэвтэж, салхи мэт явж, зөв хувцаслаж, нуруу цэх, хараа дээгүүр байж шударга ёс, зорилгынхоо төлөө уйгагүй зүтгэж хүрдэг нь зориг зүрх, хүч чадал, эрүүл бие өвөрмөц сэтгэлгээтэй шууд холбоотой.

Эр хүн алдаж эрэг нурдаг гэдэг. Жинхэнэ Монгол эр хүн алдаа хийснээ мэдэрч ойлгосноос эхлэн засан залруулж, уучлалт гуйж, түүндээ таарсан шийтгэл хариуцлагыг үүрээд гарч чадах чадвартай байдгаараа онцгой.

Жинхэнэ Монгол эр хүн нь хүний итгэл дааж, хүнийг сэтгэл санаагаар болон эдээр дэмжиж, тусалсан шиг тусладаг. Бусдаас тусламж авч хариу тус хүргэж чаддаг. Хүний үг сонсож чаддаг, хүлээцтэй даруу шинж нь эх түүхийн хуудасанд эгэл баатруудтайгаа мөнхөрч байна.
Аяганы хариу өдөртөө, Агтны хариу жилдээ...

Жинхэнэ Монгол эр хүн бол хүн ялгаж харьцдаггүй, өөртөө итгэлтэй сэтгэл хангалуун байж чаддаг түүнийхээ төлөө тэмцэж зүтгэж чаддаг. Анд нөхдөө зөв таньж нөхөрлөсөн шиг нөхөрлөж чаддаг.
Анд нөхдөөрөө хүрээлүүлж бусдын хүндлэлийг олдог. Бусдыг өөлж гоочлохыг үзэн ядаж аль болох дэмжиж хамтарч их үйлийг нугалдаг.
Дэм дэмэндээ дээс эрчиндээ...

Монгол эрчүүд хүнтэй танилцахдаа бүтэн нэрээ хэлж хүнийг бүтэн нэрээр нь дууддаг уламжлал бий. Нэр хугарахаар яс хугар хэмээн нэрээн хичээдэг.Өөрийгөө дорд үзэх, өөртөө үл итгэх үзэлгүй байж бусдаас ирсэн доромжлол, өдөөн хатгалаганд таарсан хариуг барьж чаддаг.

Хуурч мэхлэх, зусардаж зальдах, шалиглан завхайрах, байнгад архидан согтуурах, гүтгэн доромжлох, ихэрхэж баярхах, эрх мэдлээр далайлгах, эмэгтэй хүнд хүчийг үзүүлэх, айж урвах, хулгай дээрэм хийх, хүн муулах зэрэг нь адгийн эрийн шинж хэмээн Монгол эрчүүд цээрлэж байжээ.
Ноён урваач нохой шарваач. Эрийн муу эмд...

Эрх чөлөө, ардчилал, хүний эрх, хүний онцлог шинж гэсэн сайхан үгнүүдээр халхавч хийж өөрсдийгөө өмөөрч дутагдалтайгаа эвлэрч байхаар одооноос зоригтой шударга байж өөрсдийгөө өөрчлөе Эрчүүдээ!
Одоо... эсвэл хэзээ ч Үгүй!!!

Эрүүл, Зоригтой, Тэвчээртэй, Чадалтай, Оюунлаг, Хүнлэг, эх оронч байхыг хичээж
Эзэн Чингис хаан, тулгар төр тусгаар тогтнол Монгол улс, Монгол үндэстнээрээ омогшиж амьдарцгаая Эрчүүдээ!

Монгол бүсгүйн хайрыг татсан хайрлахгүй байхын аргагүй, гэр бүл эх орон, улс үндэстэндээ хүндтэй Жинхэнэ Монгол эр хүн байх нь зөвхөн таниас л хамаарна!
Амжилт хүсье! Мөнх тэнгэр ивээх болтуухай!
S.Bataa 2011