НЭГ. ОВОГ АЙМГИЙН ШҮТЛЭГ УЛС ҮНДЭСТНИЙ ШАШИН БОЛЖ ХӨГЖСӨН НЬ.

Овгийн шүтлэг байснаа нийт үндэстний шашин болж хөгжсөн хамгийн сайн жишээ бол Жүдийн шашин. Үүний тухай “Хуучин Гэрээ”( Old Testament) -д тодорхой тэмдэглэжээ. Уг тэмдэглэл дэх домгийг үндэслэвэл тухайн үед “Усан галав”-ын дараа Израилийн дээдэс Ур гэдэг газар нүүн ирж амьдраад гурван зуу гаруй жилийн түүхтэй болсон байжээ. Энэ үед хүмүүс Ехова( Jehovah, Yahweh, YHWH )- ийг биш, янз бүрийн “хуурамч бурхад”-ыг шүтдэг байсан гэх. Еховагийг шүтдэг нь зөвхөн Абрахам л байжээ. Шүтлэг бишрэлийн ялгаанаас болж тэрээр өөрийн гэр бүл ба цөөн хэдэн хамаатан садангийн хамт тэндээс нүүж, Канаан(Canaan)-д ирнэ. Энэ үед Ехова нь зөвхөн Абрахамын гэр бүлийн шүтээн байв. Монгол бөөгийн үзлээр бол Ехова нь Абрахамын “харсан тэнгэр” ажээ. Ехова бурхан Иаковын зүүдэнд орж “Би бол ЭЗЭН, чиний эцэг Абрахамын Бурхан, Исаакийн Бурхан байна” [4] хэмээн хэлж байсан ч үүний нэг баталгаа юм. Түүний хойно Абрахамын удам бөгөөд Еховад үнэнч Иаковын гэр бүлийн 70 хүн Египетэд нүүж ирнэ. Энэ үед Иаков гэдэг нэрийг Израиль хэмээн сольж Израиль овог аймаг анх үүссэн юм. Тэгэхлээр энэ үеэс “харсан тэнгэр” Ехова нь овог аймгийн шүтээн болсон гэсэн үг. Хожим нь Израилийн 12 овгийн 10-ыг Иаковын, хоёрыг Иосефын хөвгүүдийн нэрээр нэрлэж Израиль үндэстэн бүрэлджээ.

Түүний дараа овог аймгийн шүтээн Еховагийг нийт Израильчуудын шүтэх үндэстний Жүд шашин болсон явдал бол Египетийн дарлалаас Израильчуудыг удирдан чөлөөлсөн Мосейн үйл явдалтай холбоотой. Мөн дээрх “Хуучин гэрээ”-д бичсэнээр Израильчууд Египетэд нүүж ирсний дараа олон жил өнгөрч нэг мэдэхэд фараоны харгис дарлалд орсон байв. Мосейн үе болоход боолчлол бүр оргилдоо тулж, Израиль хүнээс хүү төрвөл алах зарлиг хүртэл гарган хэрэгжүүлэх болжээ. Мосег наян настай байхад нь Ехова түүнтэй уулзаад “Миний ард түмэн Египетэд зовж байгааг би харж байна. Тиймээс би тэднийг чөлөөлнө. Ард түмнээ Египетээс удирдан гаргуулахаар чамайг явуулъя” гэнэ. Гэвч Мосе “Би бол өчүүхэн амьтан. Үүнийг хэрхэн биелүүлж чадах билээ? Тийшээ очлоо гэж бодъё. Израильчууд надаас 'Чамайг хэн явуулав?' гэж асуувал би юу гэж хэлэх вэ?” гэжээ. Түүний хариуд “Абрахамын Бурхан, Исаакийн Бурхан, Иаковын Бурхан Ехова намайг та нар уруу явууллаа гэж тэдэнд хэл” хэмээн Ехова хэлжээ. Тэгээд: “Энэ бол миний мөнхийн нэр” гэсэн [5] байна.

Ингээд Мосе нь Ехова-гийн нэрийг барин Израилийн олон овог аймгийг удирдан Египетээс дутаан фараоны боолчлолоос мултаржээ. Египетээс дутаан гарч Синай ууланд байх зуур Мосе ууланд гарч 40 хоног болоод Ехова бурхны өгсөн зарлиг хэмээн чулуунд бичсэн 10 зурвасыг барьж ирээд ард түмнээ мөрдөн дагахыг шаардсан нь Жүдийн шашны “10 тушаал” (Ten Commandments) [6] хэмээн алдаршжээ. Энэ 10 тушаал нь одоо хүртэл мөрдөгдөж буй Жүдийн шашны үндсэн зарчим бөгөөд хожим нь буй болсон олон шашинд нөлөөлсөн юм. Тэгэхлээр Мосе нь зөвхөн Израиль үндэстний удирдагч байгаад зогсоогүй Ехова-ыг шүтэх шүтлэгийг бүх Израилийн үндэстний шашин болгосон гол зүтгэлтэн болно.

Үүнээс дүгнэж үзвэл: Жүдийн шашны Ехова нь Абрахам, Исаак, Иаков, Мосе зэрэг овог аймгийн ахлагч нарын бурхан шүтээн байснаа нийт Израиль үндэстний Жүд шашин болжээ. Тэгвэл Монголчуудын хувьд ч гэсэн Мөнх тэнгэр нь зөвхөн Чингис хаан ба түүний овог аймгийн шүтээн байснаа нийт Монголын үндэстний шашин болсныг түүхэн баримт харуулна. МНТ-нд: Чингис хаан: "Мөнх тэнгэр мэдтүгэй"[7], "Бадай Хишилиг хоёр, миний амийг аварч тус хүргэсний тул мөнх тэнгэрт ивээгдэж, Хэрэйд улсыг доройтуулж, өндөр сууринд хүрэв, би. ..."[8], Чингис хаан "Байлдсаны хойно тэд дийлэх, бид дийлэх алин болохыг гагцхүү мөнх тэнгэр мэднэ."[9], Чингис хаан "Уул нурууг алславч Уг санаагаа нэгтгэж Мөрөн голыг гэтлэвч Мөн санаагаа нэгтгэж Мөнх тэнгэрийн хүчинд Мөрийн хүч нэмэгдэж Гайт Тогтоагийн хөвгүүдийг Гартаа оруулж баривал..."[10], "Мөнх тэнгэрийн ивээлээр улс гүрнийг тохинуулж байхад чи, үзэх нүд, сонсох чих болж яв”[11], "Сэнгүмийн энгэсэг хацрыг харван шархдуулж, мөнх тэнгэрт ялахын үүдийг нээв"[12], "Одоо мөнх тэнгэрийн өршөөлөөр, тэнгэр газрын ивээлээр хүч аугаа нэмэгдэж, гүр (нийт) их улсыг хамтатгаж, ганц жолоондоо оруулсан "[13], "Цэргийг чанга захирч мөнх тэнгэрт залбирч, хорь түмд иргэнийг эзлэхийг оролдогтун"[14], "Мөнх тэнгэрт ивээгдэж алтан жолоогоо бат татаж ирвэл, тэр цагт магад болтугай!"[15], "...мөнх тэнгэрт ивээгдэж, Сартуул иргэнийг эрхэндээ оруулж, одоо Бурхан чамтай учраа ололцъё гэж ирэв" [16], "Үхэвч тэр их үгийг зүгээр орхихгүй. Мөнх тэнгэр чи мэд!" [17], "...Дайсан хүний хорт үгэнд хорсож яваад мөнх тэнгэрийн хүч нэмсний ачаар дайсныг гартаа оруулж өшөөгөө авав бид..."[18] гэх зэргээр бичсэн байдаг нь Мөнх тэнгэрийн хүчийг мэдрэн хамгийн анх шүтэн биширч байсан нь гарцаагүй Чингис хаан болох ажээ.

Тэгвэл Мөнх тэнгэрийн шүтлэг нь зөвхөн Чингис хааны шүтлэг байгаад дууссан уу гэвэл тийм биш, түүний байгуулсан Их Монгол улсын нийт иргэдийн шүтлэг бишрэл болсон байв. Үүнийг батлах баримт олон буй. Жишээлбэл: Их Монгол улс нь төрийн тамгадаа "Мөнх тэнгэрийн хүчин дор Их Монгол улсын далай хааны зарлиг ил болгон иргэн дор хүрвээс биширтүгэй, аюутугай"[19] хэмээн бичих болсон нь Чингис хааны шүтэж байсан Мөнх тэнгэр нь зөвхөн хувь хүний шүтээн биш, төрийн шашин болсныг ч илэрхийлнэ. Төрийн тамгаас гадна тухай үеийн гэрэгэ, зоос зэрэг үнэт зүйлс, төрийн бодлого, үзэл санааг илэрхийлсэн албан бичгүүд дээр ч Мөнх тэнгэрийг төрийн төвшин, нийт улс үндэстний хэмжээнд шүтэж байсныг илэрхийлсэн буюу тэмдэглэн тооцсон байдаг. Мөнх хаан Францын хааны элч болох Гильом де Рубрукт: “Бидний Монголчууд цорын ганц нэгэн бурхан (Мөнх тэнгэр) -ыг шүтдэг (Believe that there is only one God). Тэрээр төрж үхэхийн заяаг захирдаг болохоор бид түүнд шударга байдаг” [20], [21] хэмээн хэлж байсан нь Их Монгол улсын үед Мөнх тэнгэрийг зөвхөн хаад ноёд биш, “Бидний Монголчууд” буюу нийт Монголчуудын шүтээн болж байсныг Мөнх хаан батлан хэлсэн явдал юм. Энд гарч буй “цорын ганц нэгэн бурхан” гэдэг нь Мөнх тэнгэрийг заажээ.

Овгийн шүтлэгээс нийт улс үндэстний шашин болж хөгжсөн шашны сэтгэлгээний түүх зөвхөн Еврей Монгол хоёр үндэстэнд тохиолдож байгаагүй. Овог аймгаас улс үндэстэн болж хөгжсөн бараг бүх үндэстэн энэ замыг туулжээ. Үүнд хамгийн анхны зохиомол шашин (байгалийн шашин гэдэг ойлголтын эсрэг утгаар хэрэглэжээ) хэмээх Зороастризмоор жишээлж болно. Заратустра(МЭӨ 628 – 551, МЭӨXIII гэсэн хэллэг ч буй) нь тухайн үеийн олон бурхад, шүтлэг бишрэлийн субъектээс Ахура Мазда(Ahura Mazda, Athura Mazda, Athuramazda, Aramazd, Ohrmazd, Ahuramazda, Hourmazd, Hormazd, Hurmuz, and Azzandara. Хурмаст гэсэн үгийн гарал үүсэлтэй холбож үзэх явдал ч буй) - г эрхэмлэн шүтэхийг онцолсон байдаг. Зороастризм нь Жүд, Христос зэрэг шашинд ихээхэн нөлөөлсөн. Буддын шашин ч Зороастризмоос зарим зүйлийг шингээж авсан гэж ярьдаг. Буддын шашныг ч гэсэн эртний Энэтхэгийн Сакяа улсын Судходана хааны хүү Сиддхартха Гаутама /563- 483/ зохиож түүнээс хойш 300 орчим жил болоод Ашока/273 - 232/ хааны үед сая төрийн дэмжлэгийг олж ихээр дэлгэрч байжээ. Христосын шашныг үүсгэгч Исүс нь өөрийгөө Давид Хааны удам, Израилийн хаан хэмээн үзэж байсан. Давид бол МЭӨ 1000 онд Израилийн хаант улсыг үүсгэн байгуулан нийслэлээ анх Иерусалим хэмээн нэрлэсэн хүн. Хэрвээ Исүсийн тэмцэл ялсан бол тэрээр хаан суух байсныг үгүйсгэх аргагүй юм. МЭ313 онд сая Ромын эзэнт гүрнээс Христосын шашныг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрчээ. Харин Исламын шашныг үндэслэгч Мухаммед /570-632/ ба Мөнх тэнгэрийн шашныг үндэслэгч Чингис хаан хоёрт ижил төсөөтэй тал буй. Энэ нь тус хоёр хүний улс төрийн тэмцэл ялсан болохоор үүсгэн байгуулсан шашин нь тухайн үеэсээ эхлэн төрийн шашны үүрэг гүйцэтгэх болжээ. Ганц харамсалтай зүйл нь Монголчууд өөрийн шашнаа хөгжүүлж уламжлах талд нь анхаарал тавиагүй, Их Монгол улс бууран доройтохын хирээр харийн шашин, соёлд дагаж оржээ.

Номзүй:

3. О.Пүрэв “Монгол бөөгийн шашин” 1998 он
4. “Ариун Библи” Эхлэл – 28 http://www.holybible.mn/
5. “Библийн тухай өгүүлдэг миний ном” Хэсэг- 2, Мөн Библийн бусад хэсэг дээр хэд хэдэн газарт энэ тухай өгүүлсэн байдаг. Египетээс гарсан нь 3:1—22; 4:1—20
6. William Barclay, The Ten Commandments. Westminster John Knox Press (2001), originally The Plain Man's Guide to Ethics (1973). ISBN 0-664-22346-X http://books.google.co.jp/books?id=jlwiXdFnaQEC&lpg=PP1&pg=PA5&redir_esc=y# v=onepage&q&f=false
7. “Монголын нууц товчоо” 1240 он ( УБ 2006 он) зүйл-172
8. Дээрх ном. зүйл-187
9. Дээрх ном. зүйл-190
10. Дээрх ном. зүйл-199
11. Дээрх ном. Зүйл- 203
12. Дээрх ном. Зүйл- 208
13. Дээрх ном. Зүйл- 224
14. Дээрх ном. Зүйл- 240
15. Дээрх ном. Зүйл- 256
16. Дээрх ном. Зүйл- 265
17. Дээрх ном. Зүйл- 265
18. Дээрх ном. Зүйл- 267
19. 1246 онд Гүюг хаанаас Ромын Пап Инносент IY -т илгээсэн албан бичиг дээр дарсан Их Монгол улсын төрийн тамгын дардас. Тус бичиг эдүгээ Ватиканы нууц архивд хадгалагдаж буй.
20. Philip Schaff.History of the Christian Church. The Middle Ages. A.D. 1049-1294 - Enhanced Version. Christian Classics Ethereal Library; 1.1 edition (June 11, 2009) B002CZQ3R0
21. The iournal of frier William de Rubruquis a French man of the order of the minorite friers, vnto the East parts of the worlde. An. Dom. 1253., by William de Rubruquis. University of Washington, From the 1900 Rockhill translation

©Зохиогч: Гүн ухааны Доктор Г.Гэрэлбаатар

ГУРАВ. НИЙГМИЙН ЗҮТГЭЛТЭН НАР ШАШНЫ ӨӨРЧЛӨЛТ ШИНЭЧЛЭЛТ ХИЙЖ БАЙСАН НЬ

Түүхийг судалж үзвэл улс төрийн том зүтгэлтэн нар шашинд өөрчлөлт шинэчлэлт хийсэн явдал олон байдаг. Христосын шашин ч, Исламын шашин ч Жүд шашны дотор үүсэхдээ шинэ шашин зохиож байна гэж үзэж байгаагүй. Гэтэл эдгээр хүмүүсийн хийсэн өөрчлөлт шинэчлэлт нь эцэстээ бие даасан шинэ шашныг буй болгосон байдаг. Түүхэнд хамгийн алдартай шашны шинэчлэл бол Мартин Лютер (1483- 1546) -ын Христосын шашинд хийсэн шинэчлэл[30] юм. Түүний шинэчлэлийн гол агуулга бол Христосын шашинтан зөвхөн Католик сүм хийд, тэргүүн хамба, Пап нарт захирагдаж, өргөл барьц төлөх албагүй, Библийг хүн болгон уншиж шууд тэнгэр бурхандаа даатган аврагдаж болно гэж үзсэнд оршино. Түүний энэ санаа 1517 онд нийтэлсэн 95 сэдэв бүхий тунхаг бичиг [31]-т нь тусгалаа олсон. Мартин Лютерын шашны шинэчлэлийн үр дүнд Христосын шашны хамгийн том салбар болох Протестант шашин үүсэж европчуудын оюун санааны хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэжээ.

Тэгвэл Чингис хаан нь Шумер, Хүннүгээс уламжлалтай тэнгэр шүтлэгт дараах уламжлал шинэчлэлийг хийжээ:

1.Хүннүгийн үед тэнгэр шүтлэгтэй байсан боловч өдөр наранд, шөнө саранд мөргөж байсан[32]-ыг үзвэл Политеизм(polytheism) -ын шинжтэй байжээ. Чингис хааныг хаан суух болтол Хамаг Монгол улс нь эцэг тэнгэр, эх газарт мөргөж байсан[33] нь Политеизмоос Дуалист сэтгэлгээн(Dualism)-д шилжсэнийг харуулна. Тэгвэл Чингис хаан нь Монотеизм(Monotheism) буюу цорын ганц Мөнх тэнгэрийн тухай ухагдахууныг буй болгосон нь Монголчуудын шашны сэтгэлгээнд хийсэн том өөрчлөлт шинэчлэлт болжээ. Монголчуудын шашны сэтгэлгээний энэхүү үзэгдэл нь орчин үеийн нийгэм-антропологи судлалын үндсийг тавигчийн нэг Эдуард Бернетт Тайлор (1832-1917) -ын хувьслын онолтой тохирдог.

2.Монголчууд эртнээс тэнгэрийг шүтэж байсан боловч бөө мөргөлийн нөлөө маш хүчтэй байжээ. Бөө мөргөл нь хэдийгээр үндэстний шүтлэг бишрэл боловч зарим сөрөг үр дагавартай байв. Тухайлбал:

1). зөвхөн бөө удган нар л сүнс онгод, тэнгэр газартай харилцаж чадна гэж үзэж байсан, гэтэл ард иргэд ба хаад ноёд бөө удган хэмээх дундын зуучлагчгүй өөрөө шууд дээд тэнгэртэйгээ харилцахыг хүсэж байжээ. Жишээ нь: “Алтан товч”-д “Тэр цагт Чингис хаан, тэнгэр эцэгтээ мөргөе гэж довцог өндөр дээр гарч,тохмоо дэлгэж тавиад бүсээ хүзүүндээ өлгөж залбиран өчив:

'Эрэмгий сайнаар
Эзэн эс боллоо, би.
Эрхт тэнгэр
Эцгийн хайраар
Эзэн боллоо, би.
Эцэг тэнгэрийн ачаар
Эсрэг дайснаа дарлаа, би.
Хамрагч сайнаар
Хаан эс боллоо, би.
Хан тэнгэр эцгийн
Хайраар эзэн боллоо, би.
Хан тэнгэр эцгийн өршөөлөөр
Харь дайсныг дарлаа, би' гэж мөргөв”[34] гэжээ. Эндээс үзвэл Чингис хаан нь дайснаа дарж төр улсаа байгуулаад бөө удганд биш, тэнгэрт мөргөжээ. Түүний дайснаа дарж, эзэн хаан болсон нь бөө удганы хүч биш, харин тэнгэрийн хүч гэдгийг Чингис хаан тодорхой хэлсэн байна.

2). Бөө удган нар төрийн хэрэгт оролцон хутган үймүүлэх явдал үе үе гарч байсан. Тийм болохоор эрүүл ухаантай төрийн зүтгэлтэн нар бөө удган нарыг төрөөс холдуулахыг хүсэж байсныг үгүйсгэх аргагүй. Энэ тухай МНТ-д “Тэр цагт Дэв тэнгэр, Чингис хаанд өгүүлрүүн: 'Мөнх тэнгэрийн сахиус, нэгэн удаа Тэмүжин, улсын эрхийг барина. Нэгэн удаа Хасар, улсын эрхийг барина гэж зөн мэдэгдэв. Хасараас эс болгоомжилбол юу болохыг мэдэхгүй' гэсэнд, Чингис хаан мөн шөнө морилж, Хасарыг барихаар одвол”[35] хэмээн тэмдэглэснээс илт харагдана. Чингис хаанаас өмнө, бас түүнээс хойш ч энэ мэтийн үйл явдал олон тохиолдож байсан юм.

3). Зарим бөө удган нарын нэр хүнд өсөж, тойрон хүрээлэгчтэй болж байсан нь эзэн хааны нэр хүнд, эрх мэдлийг сулруулж байжээ. МНТ-д “Түүний хойно есөн хэлтэн (хамаг) улс, Дэв тэнгэрт хуралдан очсон ба Чингис хааны агтны хорооноос ч олон хүн Дэв тэнгэрт очиж захирагдав. Бас Отчигин ноён Тэмүгэ-гийн харьяат иргэн, Дэв тэнгэрт очжээ” [36] хэмээн тэмдэглэгдсэн байдаг нь үүний тод жишээ юм.

Чингис хаан нь эдгээр байдалд чиглүүлэн бөөг дарж, тэнгэртэйг шүтэх ёсыг Мөнхтэнгэризм болгон хөгжүүлж төрийн шашин болгожээ. Энэ нь Мартин Лютерийн шашны шинэчлэлээс 300 жилийн өмнө байсан юм. Нөгөө талаас Чингис хаан нь улс төрийн өрсөлдөгч нараа дарж дуусаад төрийн хувьд нэгдэлтэй болгосон бол дараагийн ээлжит алхамдаа шашны өрсөлдөгчөө дарж шүтлэг бишрэл, үзэл санааны хувьд нэгдэлтэй болгосон явдал байв. Энэ нь Монголын нэгдэл ба цаашдын дэлхийг байлдан дагууллын үндэс суурь болж байсан нь эргэлзээгүй.

Чингис хаан Тэв Тэнгэр хэмээх бөөг дарахаас өмнө 1206 онд нэгэнт Үсүн өвгөнийг шашны тэргүүн Бэх цолд өргөмжлөөд байсан юм. МНТ-д : “Бас Чингис хаан, Үсүн өвгөнд өгүүлрүүн: 'Үсүн, Хунан, Хөхөчос, Дэгэй энэ дөрвүүлээ, үзсэн сонссоноо үлдээж нуулгүй, үргэлж хэлдэг билээ. Монголын төр ёсонд бэхи ноёдыг өргөмжлөх заншил бий. Ахмад үеийн хүнээ бэхи болгодог заншилтай тул баарин ахын ураг, Үсүн өвгөнийг бэхи болгоё. Бэхи өргөмжлөгдөөд цагаан дээл өмсөж, цагаан морь унаж, дээд сууринд сууж, он сарыг олж сонгож байтугай' гэж зарлиг болов”[37] гэжээ. Энэ нь шашны зохион байгуулалтын хувьд ч бөө удганаас харьяат бус болсныг харуулж байгаа юм.


НОМЗҮЙ:
29. Лувсанданзан "Эртний хаадын үндэслэсэн төр ёсны зохиолыг товчлон хураасан Алтан Товч хэмээн оршвой" XVII зуун
30. Martin E. Marty. Martin Luther (The Penguin Lives Series). New York: Viking (2004) ISBN 0-670-03272-7
31. The Ninety - Five Theses on the Power and Efficacy of Indulgences - Disputation of Doctor Martin Luther on the Power and Efficacy of Indulgences by dr Martin Luther ( 1517 ). Full English Text: 95 Theses http://www.conradaskland.com/blog/2008/11/martin-luthers-95-theses-in-latin-and-english/
32. 司马迁 （前145年或前135年－前86年）， 史记 - 匈奴列传 而单于朝出营，拜日之始生，夕拜月
33. “Монголын нууц товчоо” 1240 он ( УБ 2006 он)
34. Лувсанданзан "Эртний хаадын үндэслэсэн төр ёсны зохиолыг товчлон хураасан Алтан Товч хэмээн оршвой" XVII зуун
35. “Монголын нууц товчоо” 1240 он ( УБ 2006 он) Зүйл- 244
36. Дээрх ном. Зүйл- 245
37. Дээрх ном. Зүйл- 216


©Зохиогч: Гүн ухааны Доктор Г.Гэрэлбаатар

ХОЁР. УЛС ТӨРИЙН УДИРДАГЧ НАР ШИНЭ ШАШИН ҮҮСЭЖ БУЙ БОЛОХОД ГОЛ ҮҮРЭГ ГҮЙЦЭТГЭЖ БАЙСАН НЬ

Энэ тухай исламын шашныг үүсгэж Арабын хойгийг нэгтгэсэн Мухаммед /570-632/ -ын түүх сайхан жишээ болно. Тэрээр овгийн ахлагчийн хүү байсан ч эцэг эх нь эрт нас баржээ. Багаас төрөл садангаа дагаж худалдаа наймаа хийж явсан тул нийгмийн байдлыг гадарладаг нэгэн байв. Мухаммед нь Аллахын зааврыг хүлээсэн хэмээн 40 наснаас шашнаа дэлгэрүүлж эхэлсэн. Тухайн үед Араб нь тогтсон шашин шүтлэггүй, хот улсын зохион байгуулалттай, гар үйлдвэр, худалдаа нийлээд хөгжсөн, баян бүрдээ дагаж тариалан эрхэлдэг, нүүдлийн мал ахуй голлосон орон байжээ. Мухаммедын өсөж төрсөн өлгий Мэкка хотын язгууртан нар түүний шашныг хүлээж авах дургүй, хавчин гадуурхаж, хорлон алахаар завдаж байв. Тийнхүү тэрээр Мединад/тухайн үед Yathrib гэдэг байсныг Медина гэж өөрчилсөн, утга нь зөнчийн хот/ дүрвэн очиж тэндэх иргэдийн дэмжлэгийг олж 622 онд Исламын нэгдсэн зохион байгуулалт болох Уммах /umma islamiya/ -ыг байгуулжээ. Түүний дараа Мэкка хотыг эзлэн улмаар нутаг дэвсгэрээ өргөтгөн Арабын хойгийн нэгдсэн улсыг байгуулсан нь Арабын халифат улс（Caliphate 630 буюу 632-1258） -ын үндэс суурь болсон[22] юм.

13-р зуунд Мөнх тэнгэрийг шүтэгч Монголчууд сэргэн мандаж 1258 онд Арабын халифат улсыг мөхөөсөн. Гэвч нэгдсэн соёл уламжлал, шашин шүтлэг бүхий Исламын ертөнц өнөөдөр хүртэл оршсоор байна. Одоогийн Йорданы Хашемын Хаант Улсын хаан[23] бол Мухаммедын удам юм. Өнөөдөр дэлхийн дээр 15 дүнчүүр хүн Исламын шашныг шүтдэг гэсэн тоо баримт буй. Эндээс дүгнэж үзвэл:

Тийнхүү зөнч мэргэн Мухаммед ба тэнгэрлэг хөвгүүн Чингис хаан хоёрыг харцуулвал:

1.Бүгд тархай бутархай овог аймгаа нэгтгэж нэгдсэн төр улсыг байгуулсан. Түүний үндсэн дээр өнөөгийн Исламын ертөнц ба төв Азийн Монголчууд оршин тогтнож иржээ.

2.Хоёулаа овог аймгийн анхлагч, нөлөө бүхий хүн байснаа нийт улс үндэстний удирдагч болсон. Мухаммедыг амьд сэрүүн байхад нь зөнч, урьдчилан мэдэгч хэмээн шүтэн дагаж байсан(“Коран судар” [24]) бол Чингис хааныг тэнгэрт хальсных нь дараа тахин шүтэх(“Алтан бичиг”[25]) болжээ.

3.Улс үндэстнээ нэгтгэхэд бүгд шашныг ашиглажээ. Ялгаа нь Мухаммед шашнаар эхэлж зэвсгээр дуусгасан бол Чингис хаан зэвсгээр эхэлж шашнаар төгсгөжээ.

4.Энэ хоёр удирдагч оргүй газар овоо босгож цоо шинэ шашин зохиогоогүй, Исламын шашин нь Жүд ба Христосын шашны үндсэн дээр буй болсон Абархамын шашны төрөл байсан бол Чингис хааны Мөнх тэнгэр нь Шумер, Хүннүгээс уламжлалтай Тэнгэр шүтлэгт тулгуурлажээ.

5.1258 онд Арабын халифат улсыг Монголчууд мөхөөсөн явдал бол 620 гаруй жил үргэлжилсэн Исламын шашинтай халифат улс үеэ өнгөрөөж, Мөнх тэнгэрийн шашинтай Монголчуудын сэргэн мандаж түүнийг орлох түүхэн үзэгдлийн бэлэг тэмдэг байсан юм. Монголчууд Багдадыг эзлээд(Siege of Baghdad 1258) 9 түм, зарим сурвалжид бүр 80 түмэн хүнийг алсан гэж бичсэн [26] байдаг. Энэ нь бахархаад байх зүйл биш ч гэсэн Мөнх тэнгэрийн хүчээр шинэ мандсан улс үндэстний эрч хүчийг илэрхийлсэн явдал билээ.

6.Монголчууд нэгэн цагт шинэ шашин, шинэ үзэл суртлаар зэвсэглэж Христос, Ислам, Бумба, Бурхны ертөнцийг өөрийн ноёрхолдоо оруулж байсан боловч түүнээ хөгжүүлж батжуулж чадаагүй байсны улмаас болж тун удалгүй эзэлсэн нутгаа алдах, хайлж уусах замаар орсон. Харин Монголчуудад түр эзлэгдэж байсан ч өөрийн соёл, шашин шүтлэгээ хадгалж байсан үндэстэн дахин сэргэсэн юм.

7.Мухаммедаас хойш олон хүмүүс Исламын шашныг хөгжүүлэх, улам боловсронгуй болгоход анхаарч ирсэн бол Чингис хаанаас хойш Мөнх, Гүюг зэрэг цөөн хэдэн хаадыг эс тооцвол Мөнх тэнгэрийн шашнаа өөд нь татсан хүн байхгүй, гэдрэгээ тухайн газар орны хэл соёл, цус, шашин шүтлэгт уусах, нутагтаа байгаа нь буддизмд орох байдлаар мөхөн доройтжээ.

8.Чингис хаан өөрийгөө Мухаммед шиг зөнч, урьдчилан мэдэгч гэж зарлаагүй ч түүнийг тэнгэрт хальсны дараа бурханчилан шүтэх болжээ. Мусульман хүн "Аллахаас өөр бурхан үгүй, Мухаммед бол түүний элч мөн гэдгийг гэрчилж байна"[27] гэж мөргөдөг бол Монголчууд “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор, (Чингис хааны) Их суу залийн ивээл дор” хэмээн хэлж ирсэн байх ба Батмөнх даян хаан Мөнх тэнгэрт зарга заахдаа:
“Дээр тэнгэр эзэн (Мөнх тэнгэр) чи мэд.
Дэд болсон эзэн богд минь (Чингис хаан) чи мэд” /Лувсанданзангийн “Алтан товч”/ хэмээн[28] өгүүлж байснаас үзвэл Чингис хаан нь Мөнх тэнгэрийн дараа орох элч төлөөлөгч болох ажээ.

Номзүй:
22. 小杉泰　『ムハンマド―イスラームの源流をたずねて』　（Historia：山川出版社、2002年5月）
23. Al-Hussein, Abdullah II bin. Our Last Best Chance: The Pursuit of Peace in a Time of Peril, New York City: Viking Adult, 2011. ISBN 978-0-670-02171-0. Official website of his majesty King Abdullah II. http://www.kingabdullah.jo/
24. “Коран судар” Орчуулсан нь Ч. Гомбосүрэн УБ 2006 он http://nom.hicheel.mn/index.php?module=book&cmd=book_show&id=113
25. “Алтан бичиг” ӨМ 2003 он
26.『ブリタニカ国際大百科事典』（1974）pp.158-159「バグダード」（糸賀昌昭訳）
27. Исламын шашны үндсэн таван үйлийн нэгдүгээр, Англиар: There is no god but God; Muhammad is the messenger of God
28. Их Монгол улсын “Алтан гэрэгэ” зэрэг олон сурвалжууд

Хүн байхын утга учрыг юу гэж ойлгох вэ.

Хүний амьдралын утга учир, мөн чанар юу вэ. Төгс амьдрал гэдгийг урт удаан амьдарсанаар, байнгын амжилт бүтээлээр, эсвэл амьдарлын зорилго итгэл үнэмшилдээ тууштай хандаснаар хэмжих үү. Энэ асуултанд ямар ч байдлаар хариулж болох ч амьдарлын зорилго, итгэл үнэмшилдээ үнэнч байна гэдэг амжилт бүтээлээр хачирлаагүй байсан ч эрхэм дээд чанар бололтой.
Ойрадын Галдан Бошгот зуун модны орчим болсон шийдвэрлэх тулалдаанд манжийн их цэрэгт /халх, өвөр монголчууд орсон/ ялагдан улмаар дахин сэхээ авч чадалгүй доройтохдоо Манжийн Энх-Амгалан хааны талдаа урвуулан татах гэсэн элдэв явуулгыг няцаан оронд нь тэнгэрт халихыг эрхэмд үзсэн байдаг. Ингэснээрээ тэрээр баруун ба Халх Монголчуудыг шууд захирч, Дундад Ази болон Төвдийг эрхшээлдээ барьж асан их хааны нэр сүрийг манжийн хааны албат хэмээх өчүүхэн алдраар солилгүй өөрийн амьдарлын зорилго, итгэл үнэмшилдээ тууштай хандан, алдаа онооныхоо хариуцлагыг бүрэн хүлээсэн юм. Түүний үйл ажиллагааг хожим түүхчид сайн муу элдвээр дуудсан ч төв азийг эрхшээсэн хүчирхэг хаан, тууштай эх оронч байсан гэдэгтэй хэн ч маргадгүйн дээр зөвхөн энэ алдар нэрээрээ түүхэнд онцгой байрыг эзэлдэг.
Перс төвтэй Монголын Ил Хааны улсыг үндэслэгч Хүлэгү хааны гарамгай жанжин найман овогийн Хэт Буха сирийн нутагт болсон Айн Жайлутын тулалдаанд өөрсдөөс хэд дахин давуу хүчтэй Мисирийн цэрэгтэй аймшиггүйгээр тулалдан хүчинд автан ялагдсан хэдий ч Егепитийн Мамльюкийн султан Кутузын өмнө бардам зангаа огтхон ч гээлгүйгээр “ Хүлэгү хааны минь үй түмэн цэрэг удахгүй ирж өшөөг минь авах болно. Монголчууд хаана ч хэзээ ч ялагдаж байгаагүй юм. Та нар мөнх тэнгэрийн гэсгээлийг хүртэнэ” хэмээн өчиж цаазлуулсанаараа Монголын байлдан дагуулагчдын омог бардам зан, сүр хүчийг хиртээгээгүй болой.
Хүүхэд залуус та бидний шимтэн уншдаг асан шерлок Холмес цувралын “Бөгтөртэй хүн” зохиолын баатар өөрийн өрсөлдөгчдийн явуулгаар дайсандаа олзлогдон тамлуулж, үүрдийн эрэмдэг нуруутай болсон ч гэсэн найз нөхөд, хайрт бүсгүй нь түүнийг урьдын адил цэх шулуун дайчин эр явсанаар нь дурсаж яваг гэсэндээ өшөө хорслоор жигүүрлэсэн үхлийг сонгосон талаар өгүүлдэг нь үүнтэй адил жишээ юм.
Цагаа олж үхсэний ачаар итгэл үнэмшлээ гээгээгүйгээр үл барам аймшигтай бэрх, золгүй явдлуудаас ангижирсан нэртэй цуутай хүмүүсийн тухай олон ч жишээг дурьдаж болно. Зомын эзэнт гүрний суут цэргийн жанжин Помпей нь Юлий Цезарьтай хийсэн тэмцэлдээ дийлдээд дахиад хэдэн сар амьд явсан бол агуу байлдан дагуулагч тэрээр египитийн хааны зарц нарт доромжлуулсан, орох оронгүй гуйлгачин болж гутамшигийн дээдийг амсах байлаа.
Үүнтэй зэрэгцэн амь аргацаахын тулд, итгэл үнэмшилээ гээж нэр төрөө сэвтээсэн гашуун түүхүүд цөөнгүй байдаг. Загалмайтнуудыг удаа дараалан бут цохиж, Балканы хойг, агуу Византыг байлдан дагуулагч Түрэгийн Баяазит султан Анкарагийн дэргэд болсон доголон Төмөртэй хийсэн тулалдаанд ялагдаж сайн нэрээ хадгалж үлдэхийн оронд олзлогдохыг илүүд үзсэнээрээ амьдарлынхаа сүүлийн жилүүдийг олзонд гутамшигтайгаар өнгөрөөсөн бөгөөд доголон Төмөр хаан аян дайнд явах бүртээ түүнийг торолсон дамнуурганд авч яван өөрийн нэр сүрийг гайхуулдаг байжээ.
Багдадын халиф Мустасим хүч чадал нь ид тэгширч байсан Хүлэгү их хаанд хандан ... ажил амьдарлынхаа гарааг дөнгөж эхэлж байгаа залуу минь, ертөнцийг байлдан дагуулах том санаагаа орхиод буц хэмээн бардамнасан захиа өгч Монголын элчийг дооглон тохуурхасныхаа хариуг үзэж хүчин мөхөсдөхийн үедээ амьд л үлдэж байвал хамаагүй гэсэн өчүүхэн дорд бодлын улмаас улс орноо эзлүүлэн, сүйрэн унахыг, эхнэр хүүхдээ доромжлогдохыг аль альныг нь нүдээр үзэж гутамшиг доромжлолын мууг үзэн эцэстээ цаазлуулсан байдаг.
Иракийн дарангуйлагч асан Саддам Хусейн мөн дээрх шалтгаанаар америкчуудын гарт орсноор хүмүүсийн сэтгэлд хоногшсон гял, цал, өөртөө итгэлтэй бардам, ихэмсэг дүр байдлаа оргүй гээж өтөлж хөгширсөн, туйлдаж ядарсан нэгний төрхийг үзүүлсэнээр лалын уртөнцийн гарамгай лидер, амьд домог, амерканизм, сионизмын эсрэг тууштай тэмцэгч гэсэн өндөр нэр сүрээ сэвтээхийг та бид харсан билээ.
Хүмүүсийн хүсэл тэмүүлэл урт удаан амьдрал нь бүр мөнхийн үргэлжлэх байсан ч хүсэл зориг, баяр таашаалгүй бол хүнд ямар тэсвэрлэшгүй дарамт зовлон болох билээ. Иймээс юм бүхний голыг олох чанарыг бий болгохын тулд хүмүүсийг амьдарлаас бүү гутаж залхаасай, үүнтэй зэрэгцэн үхлээс бүү зугтаасай гэдэг үүднээс амьдарлыг хагас гашуун, хагас амттай хийсэн байж таараа. Гэхдээ онцгой арга замаар итгэл үнэмши, алдар хүндээ авч гарсн жишээг чцөөнгүй дурьдаж болно. Өгөөдэй хааны байлдан дагууллын үед Алтан улсын чухал зангилаа боомтыг хамгаалж байсан хятад жанжин Монголчуудын хүчинд автаж хот нь эзлэгдэх нь тодорхой болсон үедээ өрнө дорнод хийсэн гайхамшигт аян дайнуудаараа амьддаа домог болн суу алдар нь орчлонд түгсэн Сүвээдэй баатарт л зөвхөн бууж өгнө гэсэн шаардлаг тавьсанаар хүн хүчний хохирол баг хүлээх гэсэн монгол цэргүүд түүний хүсэлтйиг хүлээн авч нэрт жанжин өөрийн биеэр морилон очиж буулгаж авсан талаар түүхэн сурвалжуудад тэмдэглэгдэг үлджээ. Үүнтэй адил дундад зууны үеийн Европын рыцариуд ирүүл тулалдаанд ялагдахдаа өөрөөсөө илүү өндөр сурвалж язгууртайэсвэл гарамгай баатарт бууж өгөхийг өөрийн нэр хүндийг аварч буй хэрэг хэмээн үздэг байсан бол японы самурай нар нэр хүндээ сэвтээснээс үхэхийг илүүд үзэж энэ нь бүр тодорхой дэг жаягтай урлаг болон хөгжиж ирсэнийг та бид мэдэх билээ.
Аливаа хүний нэр хүнд, итгэл үнэмшилд хүндэтгэлтэй хандана гэдэг бол баргийн хүнд заяахгүй ур дүй, зориг ухаан, чадал самбаа шаардсан ажил хэдий ч үүнийг гарамгай эзэмшсэн хүн бусдаар өөрийгөө хүрээлүүлэх нигууртай ажээ. Хэрэйдийн Хадаг баатар Тэмүүжин Чингис хааны гэнэтийн довтолгоонд өртөн хүнд байдалд орсон хэдий ч туулын хар шугуйгаас өөрийн эзэн ван хаан тоорил, түүнийхүү Нялх Сэнгүм нарыг дутаах хүртэл тэсэн байлдаж улмаар ноогдсон үүргээ биелүүлмэгц бууж өгөн үнэнч албаынхаа үүргийг хангалттай биелүүлдэг. Түүний энэ үйлдэлийг Тэмүүжин өндрөөр үнэлж хайр энэрлээ хүртээсэн бөгөөд Хадаг баатар цаашдаа ч итгэлийг нь хөсөрдүүлээгүй билээ. Агуу хүмүүсийн намтар түүхийг уншиж судлах явцад Чингис хаан шиг хүний итгэл үнэмшилд хүндэтгэлтэйгээр ханддаш хүн ховор байсан нь түүний агуу их хүч чадлын ундарга нь байсан хэмээн үзэх нь буруудахгүй болов уу. Тухайлбал Чингис хаан өөрийг нь тулааны талбарт үхлүүт шархтуулсан Зургаадай хэмээх цэргийг эр зориг гаргасных нь төлөө өршөөж өөртөө зүтгүүлсэн нь хожмоо түүний нэрийг уртөнц дахинаа дуурсгуулсан домгт жанжидынх нь нэг Зэв болон төлөвшсөн байдаг. Мөн тэрээр өөрийн багын анд Жадраны Жамухыг өөрийнхөө итгэл үнэмшлийг гээгээгүйд нь угтаа буруутгаагүй билээ.
Хүмүүсийн хоорондын харилцаа нь маш эмзэг нарийн төдийгүй олон талтай байдгаас түүнийг нэг загварт оруулж үнэлж дүгнэх, хэн нэгнийг буруутгах эсвэл зөвтгөх нь харьцангуйажээ. Ер нь хүний амьдарлын зорилго итгэл үнэмшлийг сайн муу, зөв буруу гэж ангилах нь хэцүү гэхээсээ илүү шудрага бус талтай гэмээр. Учир нь хүний нийгмийн түүхэнд үнэн ба шудраг ёсыг хүчээр эсвэл олонхоор тогтоож ирсэн нь түгээмэл байх тул тодорхой ард түмэн, хувь хүний түвшинд түүнийг өөр өөрөөр үнэлж тогтоож иржээ. Хувь хүн өөрт болон бусад тулгарсан асуудлуудад нийгэмд эзлэх байр суурь, боловсрол мэдлэг, суурь хүмүүжил, угсаа гарвал, хувийн ашиг хонжооны үүднээс ханддаг. Иймд нэгэнт итгэл үнэмшлээр жигүүрэлсэн зорилгыг хүний амьдарлыг утга учир хэмээн тодорхойлвол буруудахгүй болов уу.
Хэрвээ чи зорилгогүй бол хэн ч биш, тэр зорилго чинь олигтой биш бол агуу ихийг бүтээхгүй ... гэсэн афоризм байдагчлан агуу их хүмүүс гүрэнг цогцлоож, хүмүүсийг соён гэгээрүүлж, хөгжил дэвшилд хөтлөж, нийгмийн дэг журмыг хангахад эрмэлздэг бол эгэл жирийн та бидэн шиг хүмүүс үр хүүхэд хань ижил, ойр дотныхоо хүмүүсийн сайн сайхан амьдарлын төлөө тэмцдэг. Гэвч энэ нь угтаа бол ижил хүний амьдарлын утга учир хөдөлгөгч хүч юм.
Харин хүний хүсэл зориг дууссан буюу мөхсөн тэр газарт амьдрал төгсдөг тул “муу амьд явахаар сайн үх” гэсэн итгэл үнэмшил амьдарлаас ч үнэтэй гэдгийг илэрхийлсэн ардын санаа юм. Үүнийг “Хэрвээ чамд төлөөнөөс нь үхэж чадах ямар нэгэн зүйл байгаа бол чи амьдралаа жирийн амьдарлаас хэд дахин үнэ цэнэтэй болгож байгаа хэрэг” хэмээн ойлгож болох юм.
Нэгэнтээ “Зууны мэдээ “ сониноос уншиж байсан эссэг сийрүүлэн чадан ядан холболоо санал бодлоо сэтгэгдэлд үлдээгээрэй ... Цагаантөмөр Эсэнтайш