Александра Давид-Неэль авхайн Посвящения и посвященные в Тибете номны доорхи өгүүлбэрүүдээс харахад Оросууд буриадуудаар дамжуулан Монгол, Төвдийг судлан, тагнаж, харилцаж байжээ. 1907 онд Орос Англи улсууд гэрээ хийж өөр өөрсдийн сонирхолын бүсийг тогтоохоп Төвд Англид, Монгол Оросод хамаарагдахаар заажээ. Тэгээд Өргөөд байрлах Оросын консулынхан мэдээж Богд хаантай энэ сонирхолын үүднээс харьцаж байсан нь тодорхой. 11 оноос хойш Николай хаантай Монголын төлөөлөгчид хэд хэдэн удаа уулзаж зэр зэвсэг, цэргийн сургагч нар авах гэрээ хийсэн байдаг. Гол нь ингэх шалтгаан байсны нэг нь Орос Японы 1905 оны дайнд Орос улс ялагдсан нь нөлөөлсөн бизээ. Япон улс Хятадад халдах магадлал өндөр байсан ба Монголоос Япончууд Оросод халдвал Газар нутгийнхаа ихэнхийг алдах эрсдэл байжээ. Нөгөө талаас Монголчууд Англи Америк Француудад тусгаар тогтнолоо зөвшөөрүүлэхээр хандаад эдгээр улсуудаас хариу авч чадаагүй шалтгаан нь энэхүү 1907 оны 8 сарын 31 ны гэрээнээс болж байсан байна гэж үзэх, 2-рт Европ тивд дайн байлдаантай байсан нь Монголын асуудал, мантай байж гэж үзэхээр байна. Улмаар 1913 оноос эхэлж 1915 онд эцэслэн байгуулсан 3 улсын хоорондох Хиагтын гэрээ нь үндсэндээ 1919 онд Цагаан Оросууд Улаантануудад Екатеринбургт бут цохиулахад хүчин төгөлдөр бус болж, Хятадууд энэ завшааныг ашиглан хэдий дотооддоо улс төрийн хямралтай байсан хэдий ч Монгол руу Сүй Шү Жаныг гамин цэргийн хамт илгээсэн байна. Барон Унгерн өмнө Монголд амьдарч, Ховд дохь Орос консулыг хамгаалж байсан тул Монголыг маш сайн мэддэг байжээ. Ингээд өөрийн морин дивизтэйгээ 1920 онд Өргөөг чиглэж 4 удаагын оролдлогынхоо үр дүнд Өргөөг авч чаджээ. Мөн онд Улаантанууд Эрхүү, Читийн районд хэдийн ирсэн байсан ба Манж гүрний харъяанд байсан Урайнхайн хязгаарт өөрсдийн цэргээ байрлуулсан байсан тул Гамин цэрэг зарим Монгол ноёдуудаас цэрэг гаргуулан цугтаа Урианхайн хязгаарыг чөлөөлөхөөр байлдсан ч Улаантанд бут цохиулан ялагдсан байна. Ингэж Урайнхайн хязгаар автономт Монгол улсаас гарч, Орос улсын харъяанд орох эхлэл тавигджээ. Цагаантан, Гамингууд Монгол нутагт учир нь олдохгүй үймж байх зуур Богд хаан нэгэнт хүчирхэгжих нь тодорхой болсон Улаан Оросуудаас тусламж авахыг хүссэн Ардын намынхны бичиг дээр тээнэгзэлж байсны эцэст тамгаа даржээ. Ингээд Улаан Оросуудад Хиагтыг дайрч, Хүрээ рүү цэргээ оруулах нөхцөл бүрдсэн тул 1921 онд Улаан арми цэргээ илгээж, бид 70 жил коммунизмын замаар явах эхлэл тавигджээ. Япон улс ч Хятадад дайран орж Манжго улсыг байгуулж, Оросуудын хувьд ирэх аюул нь тодорхой болсон тул Монгол улсыг улам, зэвсэгжүүлж эхэлсэн байна. Монголд ч Япон гүрнийг Оросуудаас салахад тус болно гэдэгт итгэсэн лам хуврагууд, эрхээ ямбаа алдсан ноёд Хөвсгөл, Архангайд 1932 онд энэ тэнд бослого өрнүүлээд дарагдсан байдаг. Монголын хэд хэдэн ерөнхий сайд нар өөрсдийн үзэл бодлоосоо болж Оросод очин өчиггүй буудуулж нас барж байсан нь Орос улсын зүгээс Монголчуудыг өөрсдийн үгээр байлгаж, үзэл бодлоо тулгах байсныг гэрчилнэ. Анхны 7-ын нэг гэгдэх, Богдын үед 12 онд Эрхүүд сурч байсан орос хэлтэй Чойбалсаныг тодорхой эрхэлсэн албан тушаалгүй байхад нь Оросууд эргүүлэн дэвшүүлж гарган иржээ. Оросын Сталины зүгээс нилээд олон жилийн турш лам нараа устга гэсэн шаардлагыг өмнөх тэргүүнүүд биелүүлээгүй байсан тул Чойбалсан Оросуудын шахалт, мөн Чойбалсанд зарим нөхдүүдтэйгээ тооцоо бодох шалтаг шалтгаан ч байсан тул хэлмэгдүүлэлтийг хийж эхэлжээ. Хэлмэгдүүлэлттэй залгаад Халх голын дайн, дэлхийн 2-р дайн дэгдэж Монгол улс ЗХУ"-тай хамт бат зогссон, бас дэлхийн нийтийн имперализмын талаархи үзэл бодол өөрчлөгдсөн, Оросууд Монголчуудын тусгаар тогтнолыг Барууныханд тулгасан зэрэг нь бидний тусгаар тогтнолыг дэлхий нийтээр 1945 онд хүлээн зөвшөөрөх үндэс болжээ. Ингээд 1945 оноос хойш Монгол улсад дараа дараачийн улс орнууд ЭСЯамдаа нээж эхэлсэн байдаг. НҮБ-д Монгол улсыг элсэх эхний хүсэлтийг зөвшөөрөөгүй нь Хөрөнгөтөн улсууд НҮБ-д Оросын нөлөөний коммунист орныг оруулахыг хүсээгүй, бас Хятадын Тайван нь НҮБ-д суудалтай бөгөөд Монголын тусгаар тогтнолыг зөвшөөрдөггүй ганц улс байсан зэрэгтэй холбоотой байв. Тайван НҮБ-д суудлаа алдаж, Хятадууд НҮБ-д суудалтай болсон үйл явдал нь биднийг НҮБ-д 1961 онд элсэх боломжтой болгожээ. Бидэнд түүхийг шүүх, хэн нэгэн түүхэн хүний гавъяаг өөрийнхөөрөө дүгнэх шаардлага байна уу даа гэж хааяа бодогдох юм даа. Өөрсдийгөө тухайн цаг үед аваачаад амьдарч байсан бол яах байсан бол гэж нэг удаа бодох хэрэгтэй буй зээ.
Эцэст нь хэлэхэд энэ бүх олон нугачааг эх оронч сэтгэлээрээ давж, амь нас амьдралаа зориулан бидэнд өнөөдрийн өдрийг хүргэн өгсөн үе үеийн эрэлхэг зоригтон бүх Монголчуудаа хүндэтгэн дурсаж сөгдье.
Монгол улс мөнхөд оршиг
Төрболд
".Неужели истинно русский человек не поймет, сколь опасно допущение англичан в Тибет; японский вопрос – нуль в сравнении с вопросом тибетским: маленькая Япония, угрожающая нам, отделена от нас водой, тогда как сильная Англия очутится с нами бок о бок".
Военный министр А. Н. Куропаткин посылает в Тибет очередного агента, подъесаула Уланова с целью оперативного сбора военных данных и рекомендацией Николая II постараться "разжечь там тибетцев против англичан". Через три недели "неожиданно" начинается русско-японская война, а чтобы окончательно пресечь российскую авантюру, 18 марта 1904 г. британский экспедиционный корпус вторгается в пределы Тибета и буквально расстреливает тысячную тибетскую армию во главе с генералом Лхавангом. России теперь уже не до решения "тибетского вопроса". XIII далай-лама Тибета спешно покидает Лхасу, стремясь прорваться в Россию, но принужден остановиться в Урге (ныне Улан-Батор) фактически под полным китайским контролем. Его дальнейшие попытки найти убежище и понимание на территории России пресекаются безразличием уже к "тибетскому вопросу" российского царя, "воплощения Белой Тары". Последняя просьба далай-ламы от 24 ноября 1905 г. к Николаю II: "Великий Государь, как не оставлял ранее своим покровительством, так и впредь не оставляй покорного Тибета", – оседает незамеченной в архивах.
27 августа 1906 г. Англия и Китай подписывают соглашение о совместном решении тибетских экономических вопросов. Далай-лама понимает, что на Россию больше рассчитывать не приходится, и направляется по "приглашению" императрицы в Пекин, где около года ожидает приема, начавшегося с унизительного поклона Владычице Поднебесной Империи. 31 августа 1907 г. Англия и Россия подписывают договор, в соответствии с которым Тибет "представляет сферу интересов Великобритании", а Монголия – России. МИД России отзывает из Тибета команду своих агентов (Бадмажапов, Бимбаев, Дибданов, Дылыков, Галсанов и др.). После смерти императрицы Цыси Китай вводит в Тибет войска. Далай-лама опять вынужден искать политического убежища, на сей раз на территории британской колонии в Сиккиме, где с ним и встретилась автор этой книги. После китайской революции 1911 г. Монголия и Тибет объявляют в 1912 г. о своей независимости от Китая, что подтверждает международная конференция юристов в Симле.
Российские буддисты во главе с хамбо-ламой Агваном Доржиевым готовятся к торжественной встрече в 1913 г. в Петербурге XIII далай-ламы, главы суверенного теперь государства. Его Святейшество намерен установить дипломатические отношения с Россией и освятить построенный преимущественно на деньги тибетцев и монголов первый в столице европейского государства тибетский буддийский храм. Но в начале февраля 1913 г. министр иностранных дел России Сазонов доводит до сведения английского посла Бьюкенена, что русское правительство придерживается соглашения 1907 г. и… никакого визита, никакого традиционного канонического освящения (даже по сей день!) санкт-петербургского буддийского храма Верховным Иерархом Тибетской Буддийской Церкви.
В двадцатые годы советское правительство делало попытки установления дипломатических отношений с Тибетом, послав туда несколько секретных миссий, но недоверие тибетского правительства, во многом обусловленное ростом воинствующего атеизма в России, с одной стороны, противодействие британских колониальных властей – с другой, и, наконец, с начала 30-х годов – ставка сталинского правительства на Мао Цзэдуна, который считал Тибет неотъемлемой частью Китая, окончательно прекратили эти попытки.
No comments:
Post a Comment