НЭГ. ОВОГ АЙМГИЙН ШҮТЛЭГ УЛС ҮНДЭСТНИЙ ШАШИН БОЛЖ ХӨГЖСӨН НЬ.
Овгийн шүтлэг байснаа нийт үндэстний шашин болж хөгжсөн хамгийн сайн жишээ бол Жүдийн шашин. Үүний тухай “Хуучин Гэрээ”( Old Testament) -д тодорхой тэмдэглэжээ. Уг тэмдэглэл дэх домгийг үндэслэвэл тухайн үед “Усан галав”-ын дараа Израилийн дээдэс Ур гэдэг газар нүүн ирж амьдраад гурван зуу гаруй жилийн түүхтэй болсон байжээ. Энэ үед хүмүүс Ехова( Jehovah, Yahweh, YHWH )- ийг биш, янз бүрийн “хуурамч бурхад”-ыг шүтдэг байсан гэх. Еховагийг шүтдэг нь зөвхөн Абрахам л байжээ. Шүтлэг бишрэлийн ялгаанаас болж тэрээр өөрийн гэр бүл ба цөөн хэдэн хамаатан садангийн хамт тэндээс нүүж, Канаан(Canaan)-д ирнэ. Энэ үед Ехова нь зөвхөн Абрахамын гэр бүлийн шүтээн байв. Монгол бөөгийн үзлээр бол Ехова нь Абрахамын “харсан тэнгэр” ажээ. Ехова бурхан Иаковын зүүдэнд орж “Би бол ЭЗЭН, чиний эцэг Абрахамын Бурхан, Исаакийн Бурхан байна” [4] хэмээн хэлж байсан ч үүний нэг баталгаа юм. Түүний хойно Абрахамын удам бөгөөд Еховад үнэнч Иаковын гэр бүлийн 70 хүн Египетэд нүүж ирнэ. Энэ үед Иаков гэдэг нэрийг Израиль хэмээн сольж Израиль овог аймаг анх үүссэн юм. Тэгэхлээр энэ үеэс “харсан тэнгэр” Ехова нь овог аймгийн шүтээн болсон гэсэн үг. Хожим нь Израилийн 12 овгийн 10-ыг Иаковын, хоёрыг Иосефын хөвгүүдийн нэрээр нэрлэж Израиль үндэстэн бүрэлджээ.
Түүний дараа овог аймгийн шүтээн Еховагийг нийт Израильчуудын шүтэх үндэстний Жүд шашин болсон явдал бол Египетийн дарлалаас Израильчуудыг удирдан чөлөөлсөн Мосейн үйл явдалтай холбоотой. Мөн дээрх “Хуучин гэрээ”-д бичсэнээр Израильчууд Египетэд нүүж ирсний дараа олон жил өнгөрч нэг мэдэхэд фараоны харгис дарлалд орсон байв. Мосейн үе болоход боолчлол бүр оргилдоо тулж, Израиль хүнээс хүү төрвөл алах зарлиг хүртэл гарган хэрэгжүүлэх болжээ. Мосег наян настай байхад нь Ехова түүнтэй уулзаад “Миний ард түмэн Египетэд зовж байгааг би харж байна. Тиймээс би тэднийг чөлөөлнө. Ард түмнээ Египетээс удирдан гаргуулахаар чамайг явуулъя” гэнэ. Гэвч Мосе “Би бол өчүүхэн амьтан. Үүнийг хэрхэн биелүүлж чадах билээ? Тийшээ очлоо гэж бодъё. Израильчууд надаас 'Чамайг хэн явуулав?' гэж асуувал би юу гэж хэлэх вэ?” гэжээ. Түүний хариуд “Абрахамын Бурхан, Исаакийн Бурхан, Иаковын Бурхан Ехова намайг та нар уруу явууллаа гэж тэдэнд хэл” хэмээн Ехова хэлжээ. Тэгээд: “Энэ бол миний мөнхийн нэр” гэсэн [5] байна.
Ингээд Мосе нь Ехова-гийн нэрийг барин Израилийн олон овог аймгийг удирдан Египетээс дутаан фараоны боолчлолоос мултаржээ. Египетээс дутаан гарч Синай ууланд байх зуур Мосе ууланд гарч 40 хоног болоод Ехова бурхны өгсөн зарлиг хэмээн чулуунд бичсэн 10 зурвасыг барьж ирээд ард түмнээ мөрдөн дагахыг шаардсан нь Жүдийн шашны “10 тушаал” (Ten Commandments) [6] хэмээн алдаршжээ. Энэ 10 тушаал нь одоо хүртэл мөрдөгдөж буй Жүдийн шашны үндсэн зарчим бөгөөд хожим нь буй болсон олон шашинд нөлөөлсөн юм. Тэгэхлээр Мосе нь зөвхөн Израиль үндэстний удирдагч байгаад зогсоогүй Ехова-ыг шүтэх шүтлэгийг бүх Израилийн үндэстний шашин болгосон гол зүтгэлтэн болно.
Үүнээс дүгнэж үзвэл: Жүдийн шашны Ехова нь Абрахам, Исаак, Иаков, Мосе зэрэг овог аймгийн ахлагч нарын бурхан шүтээн байснаа нийт Израиль үндэстний Жүд шашин болжээ. Тэгвэл Монголчуудын хувьд ч гэсэн Мөнх тэнгэр нь зөвхөн Чингис хаан ба түүний овог аймгийн шүтээн байснаа нийт Монголын үндэстний шашин болсныг түүхэн баримт харуулна. МНТ-нд: Чингис хаан: "Мөнх тэнгэр мэдтүгэй"[7], "Бадай Хишилиг хоёр, миний амийг аварч тус хүргэсний тул мөнх тэнгэрт ивээгдэж, Хэрэйд улсыг доройтуулж, өндөр сууринд хүрэв, би. ..."[8], Чингис хаан "Байлдсаны хойно тэд дийлэх, бид дийлэх алин болохыг гагцхүү мөнх тэнгэр мэднэ."[9], Чингис хаан "Уул нурууг алславч Уг санаагаа нэгтгэж Мөрөн голыг гэтлэвч Мөн санаагаа нэгтгэж Мөнх тэнгэрийн хүчинд Мөрийн хүч нэмэгдэж Гайт Тогтоагийн хөвгүүдийг Гартаа оруулж баривал..."[10], "Мөнх тэнгэрийн ивээлээр улс гүрнийг тохинуулж байхад чи, үзэх нүд, сонсох чих болж яв”[11], "Сэнгүмийн энгэсэг хацрыг харван шархдуулж, мөнх тэнгэрт ялахын үүдийг нээв"[12], "Одоо мөнх тэнгэрийн өршөөлөөр, тэнгэр газрын ивээлээр хүч аугаа нэмэгдэж, гүр (нийт) их улсыг хамтатгаж, ганц жолоондоо оруулсан "[13], "Цэргийг чанга захирч мөнх тэнгэрт залбирч, хорь түмд иргэнийг эзлэхийг оролдогтун"[14], "Мөнх тэнгэрт ивээгдэж алтан жолоогоо бат татаж ирвэл, тэр цагт магад болтугай!"[15], "...мөнх тэнгэрт ивээгдэж, Сартуул иргэнийг эрхэндээ оруулж, одоо Бурхан чамтай учраа ололцъё гэж ирэв" [16], "Үхэвч тэр их үгийг зүгээр орхихгүй. Мөнх тэнгэр чи мэд!" [17], "...Дайсан хүний хорт үгэнд хорсож яваад мөнх тэнгэрийн хүч нэмсний ачаар дайсныг гартаа оруулж өшөөгөө авав бид..."[18] гэх зэргээр бичсэн байдаг нь Мөнх тэнгэрийн хүчийг мэдрэн хамгийн анх шүтэн биширч байсан нь гарцаагүй Чингис хаан болох ажээ.
Тэгвэл Мөнх тэнгэрийн шүтлэг нь зөвхөн Чингис хааны шүтлэг байгаад дууссан уу гэвэл тийм биш, түүний байгуулсан Их Монгол улсын нийт иргэдийн шүтлэг бишрэл болсон байв. Үүнийг батлах баримт олон буй. Жишээлбэл: Их Монгол улс нь төрийн тамгадаа "Мөнх тэнгэрийн хүчин дор Их Монгол улсын далай хааны зарлиг ил болгон иргэн дор хүрвээс биширтүгэй, аюутугай"[19] хэмээн бичих болсон нь Чингис хааны шүтэж байсан Мөнх тэнгэр нь зөвхөн хувь хүний шүтээн биш, төрийн шашин болсныг ч илэрхийлнэ. Төрийн тамгаас гадна тухай үеийн гэрэгэ, зоос зэрэг үнэт зүйлс, төрийн бодлого, үзэл санааг илэрхийлсэн албан бичгүүд дээр ч Мөнх тэнгэрийг төрийн төвшин, нийт улс үндэстний хэмжээнд шүтэж байсныг илэрхийлсэн буюу тэмдэглэн тооцсон байдаг. Мөнх хаан Францын хааны элч болох Гильом де Рубрукт: “Бидний Монголчууд цорын ганц нэгэн бурхан (Мөнх тэнгэр) -ыг шүтдэг (Believe that there is only one God). Тэрээр төрж үхэхийн заяаг захирдаг болохоор бид түүнд шударга байдаг” [20], [21] хэмээн хэлж байсан нь Их Монгол улсын үед Мөнх тэнгэрийг зөвхөн хаад ноёд биш, “Бидний Монголчууд” буюу нийт Монголчуудын шүтээн болж байсныг Мөнх хаан батлан хэлсэн явдал юм. Энд гарч буй “цорын ганц нэгэн бурхан” гэдэг нь Мөнх тэнгэрийг заажээ.
Овгийн шүтлэгээс нийт улс үндэстний шашин болж хөгжсөн шашны сэтгэлгээний түүх зөвхөн Еврей Монгол хоёр үндэстэнд тохиолдож байгаагүй. Овог аймгаас улс үндэстэн болж хөгжсөн бараг бүх үндэстэн энэ замыг туулжээ. Үүнд хамгийн анхны зохиомол шашин (байгалийн шашин гэдэг ойлголтын эсрэг утгаар хэрэглэжээ) хэмээх Зороастризмоор жишээлж болно. Заратустра(МЭӨ 628 – 551, МЭӨXIII гэсэн хэллэг ч буй) нь тухайн үеийн олон бурхад, шүтлэг бишрэлийн субъектээс Ахура Мазда(Ahura Mazda, Athura Mazda, Athuramazda, Aramazd, Ohrmazd, Ahuramazda, Hourmazd, Hormazd, Hurmuz, and Azzandara. Хурмаст гэсэн үгийн гарал үүсэлтэй холбож үзэх явдал ч буй) - г эрхэмлэн шүтэхийг онцолсон байдаг. Зороастризм нь Жүд, Христос зэрэг шашинд ихээхэн нөлөөлсөн. Буддын шашин ч Зороастризмоос зарим зүйлийг шингээж авсан гэж ярьдаг. Буддын шашныг ч гэсэн эртний Энэтхэгийн Сакяа улсын Судходана хааны хүү Сиддхартха Гаутама /563- 483/ зохиож түүнээс хойш 300 орчим жил болоод Ашока/273 - 232/ хааны үед сая төрийн дэмжлэгийг олж ихээр дэлгэрч байжээ. Христосын шашныг үүсгэгч Исүс нь өөрийгөө Давид Хааны удам, Израилийн хаан хэмээн үзэж байсан. Давид бол МЭӨ 1000 онд Израилийн хаант улсыг үүсгэн байгуулан нийслэлээ анх Иерусалим хэмээн нэрлэсэн хүн. Хэрвээ Исүсийн тэмцэл ялсан бол тэрээр хаан суух байсныг үгүйсгэх аргагүй юм. МЭ313 онд сая Ромын эзэнт гүрнээс Христосын шашныг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрчээ. Харин Исламын шашныг үндэслэгч Мухаммед /570-632/ ба Мөнх тэнгэрийн шашныг үндэслэгч Чингис хаан хоёрт ижил төсөөтэй тал буй. Энэ нь тус хоёр хүний улс төрийн тэмцэл ялсан болохоор үүсгэн байгуулсан шашин нь тухайн үеэсээ эхлэн төрийн шашны үүрэг гүйцэтгэх болжээ. Ганц харамсалтай зүйл нь Монголчууд өөрийн шашнаа хөгжүүлж уламжлах талд нь анхаарал тавиагүй, Их Монгол улс бууран доройтохын хирээр харийн шашин, соёлд дагаж оржээ.
Номзүй:
3. О.Пүрэв “Монгол бөөгийн шашин” 1998 он
4. “Ариун Библи” Эхлэл – 28 http://www.holybible.mn/
5. “Библийн тухай өгүүлдэг миний ном” Хэсэг- 2, Мөн Библийн бусад хэсэг дээр хэд хэдэн газарт энэ тухай өгүүлсэн байдаг. Египетээс гарсан нь 3:1—22; 4:1—20
6. William Barclay, The Ten Commandments. Westminster John Knox Press (2001), originally The Plain Man's Guide to Ethics (1973). ISBN 0-664-22346-X http://books.google.co.jp/books?id=jlwiXdFnaQEC&lpg=PP1&pg=PA5&redir_esc=y# v=onepage&q&f=false
7. “Монголын нууц товчоо” 1240 он ( УБ 2006 он) зүйл-172
8. Дээрх ном. зүйл-187
9. Дээрх ном. зүйл-190
10. Дээрх ном. зүйл-199
11. Дээрх ном. Зүйл- 203
12. Дээрх ном. Зүйл- 208
13. Дээрх ном. Зүйл- 224
14. Дээрх ном. Зүйл- 240
15. Дээрх ном. Зүйл- 256
16. Дээрх ном. Зүйл- 265
17. Дээрх ном. Зүйл- 265
18. Дээрх ном. Зүйл- 267
19. 1246 онд Гүюг хаанаас Ромын Пап Инносент IY -т илгээсэн албан бичиг дээр дарсан Их Монгол улсын төрийн тамгын дардас. Тус бичиг эдүгээ Ватиканы нууц архивд хадгалагдаж буй.
20. Philip Schaff.History of the Christian Church. The Middle Ages. A.D. 1049-1294 - Enhanced Version. Christian Classics Ethereal Library; 1.1 edition (June 11, 2009) B002CZQ3R0
21. The iournal of frier William de Rubruquis a French man of the order of the minorite friers, vnto the East parts of the worlde. An. Dom. 1253., by William de Rubruquis. University of Washington, From the 1900 Rockhill translation
©Зохиогч: Гүн ухааны Доктор Г.Гэрэлбаатар
Овгийн шүтлэг байснаа нийт үндэстний шашин болж хөгжсөн хамгийн сайн жишээ бол Жүдийн шашин. Үүний тухай “Хуучин Гэрээ”( Old Testament) -д тодорхой тэмдэглэжээ. Уг тэмдэглэл дэх домгийг үндэслэвэл тухайн үед “Усан галав”-ын дараа Израилийн дээдэс Ур гэдэг газар нүүн ирж амьдраад гурван зуу гаруй жилийн түүхтэй болсон байжээ. Энэ үед хүмүүс Ехова( Jehovah, Yahweh, YHWH )- ийг биш, янз бүрийн “хуурамч бурхад”-ыг шүтдэг байсан гэх. Еховагийг шүтдэг нь зөвхөн Абрахам л байжээ. Шүтлэг бишрэлийн ялгаанаас болж тэрээр өөрийн гэр бүл ба цөөн хэдэн хамаатан садангийн хамт тэндээс нүүж, Канаан(Canaan)-д ирнэ. Энэ үед Ехова нь зөвхөн Абрахамын гэр бүлийн шүтээн байв. Монгол бөөгийн үзлээр бол Ехова нь Абрахамын “харсан тэнгэр” ажээ. Ехова бурхан Иаковын зүүдэнд орж “Би бол ЭЗЭН, чиний эцэг Абрахамын Бурхан, Исаакийн Бурхан байна” [4] хэмээн хэлж байсан ч үүний нэг баталгаа юм. Түүний хойно Абрахамын удам бөгөөд Еховад үнэнч Иаковын гэр бүлийн 70 хүн Египетэд нүүж ирнэ. Энэ үед Иаков гэдэг нэрийг Израиль хэмээн сольж Израиль овог аймаг анх үүссэн юм. Тэгэхлээр энэ үеэс “харсан тэнгэр” Ехова нь овог аймгийн шүтээн болсон гэсэн үг. Хожим нь Израилийн 12 овгийн 10-ыг Иаковын, хоёрыг Иосефын хөвгүүдийн нэрээр нэрлэж Израиль үндэстэн бүрэлджээ.
Түүний дараа овог аймгийн шүтээн Еховагийг нийт Израильчуудын шүтэх үндэстний Жүд шашин болсон явдал бол Египетийн дарлалаас Израильчуудыг удирдан чөлөөлсөн Мосейн үйл явдалтай холбоотой. Мөн дээрх “Хуучин гэрээ”-д бичсэнээр Израильчууд Египетэд нүүж ирсний дараа олон жил өнгөрч нэг мэдэхэд фараоны харгис дарлалд орсон байв. Мосейн үе болоход боолчлол бүр оргилдоо тулж, Израиль хүнээс хүү төрвөл алах зарлиг хүртэл гарган хэрэгжүүлэх болжээ. Мосег наян настай байхад нь Ехова түүнтэй уулзаад “Миний ард түмэн Египетэд зовж байгааг би харж байна. Тиймээс би тэднийг чөлөөлнө. Ард түмнээ Египетээс удирдан гаргуулахаар чамайг явуулъя” гэнэ. Гэвч Мосе “Би бол өчүүхэн амьтан. Үүнийг хэрхэн биелүүлж чадах билээ? Тийшээ очлоо гэж бодъё. Израильчууд надаас 'Чамайг хэн явуулав?' гэж асуувал би юу гэж хэлэх вэ?” гэжээ. Түүний хариуд “Абрахамын Бурхан, Исаакийн Бурхан, Иаковын Бурхан Ехова намайг та нар уруу явууллаа гэж тэдэнд хэл” хэмээн Ехова хэлжээ. Тэгээд: “Энэ бол миний мөнхийн нэр” гэсэн [5] байна.
Ингээд Мосе нь Ехова-гийн нэрийг барин Израилийн олон овог аймгийг удирдан Египетээс дутаан фараоны боолчлолоос мултаржээ. Египетээс дутаан гарч Синай ууланд байх зуур Мосе ууланд гарч 40 хоног болоод Ехова бурхны өгсөн зарлиг хэмээн чулуунд бичсэн 10 зурвасыг барьж ирээд ард түмнээ мөрдөн дагахыг шаардсан нь Жүдийн шашны “10 тушаал” (Ten Commandments) [6] хэмээн алдаршжээ. Энэ 10 тушаал нь одоо хүртэл мөрдөгдөж буй Жүдийн шашны үндсэн зарчим бөгөөд хожим нь буй болсон олон шашинд нөлөөлсөн юм. Тэгэхлээр Мосе нь зөвхөн Израиль үндэстний удирдагч байгаад зогсоогүй Ехова-ыг шүтэх шүтлэгийг бүх Израилийн үндэстний шашин болгосон гол зүтгэлтэн болно.
Үүнээс дүгнэж үзвэл: Жүдийн шашны Ехова нь Абрахам, Исаак, Иаков, Мосе зэрэг овог аймгийн ахлагч нарын бурхан шүтээн байснаа нийт Израиль үндэстний Жүд шашин болжээ. Тэгвэл Монголчуудын хувьд ч гэсэн Мөнх тэнгэр нь зөвхөн Чингис хаан ба түүний овог аймгийн шүтээн байснаа нийт Монголын үндэстний шашин болсныг түүхэн баримт харуулна. МНТ-нд: Чингис хаан: "Мөнх тэнгэр мэдтүгэй"[7], "Бадай Хишилиг хоёр, миний амийг аварч тус хүргэсний тул мөнх тэнгэрт ивээгдэж, Хэрэйд улсыг доройтуулж, өндөр сууринд хүрэв, би. ..."[8], Чингис хаан "Байлдсаны хойно тэд дийлэх, бид дийлэх алин болохыг гагцхүү мөнх тэнгэр мэднэ."[9], Чингис хаан "Уул нурууг алславч Уг санаагаа нэгтгэж Мөрөн голыг гэтлэвч Мөн санаагаа нэгтгэж Мөнх тэнгэрийн хүчинд Мөрийн хүч нэмэгдэж Гайт Тогтоагийн хөвгүүдийг Гартаа оруулж баривал..."[10], "Мөнх тэнгэрийн ивээлээр улс гүрнийг тохинуулж байхад чи, үзэх нүд, сонсох чих болж яв”[11], "Сэнгүмийн энгэсэг хацрыг харван шархдуулж, мөнх тэнгэрт ялахын үүдийг нээв"[12], "Одоо мөнх тэнгэрийн өршөөлөөр, тэнгэр газрын ивээлээр хүч аугаа нэмэгдэж, гүр (нийт) их улсыг хамтатгаж, ганц жолоондоо оруулсан "[13], "Цэргийг чанга захирч мөнх тэнгэрт залбирч, хорь түмд иргэнийг эзлэхийг оролдогтун"[14], "Мөнх тэнгэрт ивээгдэж алтан жолоогоо бат татаж ирвэл, тэр цагт магад болтугай!"[15], "...мөнх тэнгэрт ивээгдэж, Сартуул иргэнийг эрхэндээ оруулж, одоо Бурхан чамтай учраа ололцъё гэж ирэв" [16], "Үхэвч тэр их үгийг зүгээр орхихгүй. Мөнх тэнгэр чи мэд!" [17], "...Дайсан хүний хорт үгэнд хорсож яваад мөнх тэнгэрийн хүч нэмсний ачаар дайсныг гартаа оруулж өшөөгөө авав бид..."[18] гэх зэргээр бичсэн байдаг нь Мөнх тэнгэрийн хүчийг мэдрэн хамгийн анх шүтэн биширч байсан нь гарцаагүй Чингис хаан болох ажээ.
Тэгвэл Мөнх тэнгэрийн шүтлэг нь зөвхөн Чингис хааны шүтлэг байгаад дууссан уу гэвэл тийм биш, түүний байгуулсан Их Монгол улсын нийт иргэдийн шүтлэг бишрэл болсон байв. Үүнийг батлах баримт олон буй. Жишээлбэл: Их Монгол улс нь төрийн тамгадаа "Мөнх тэнгэрийн хүчин дор Их Монгол улсын далай хааны зарлиг ил болгон иргэн дор хүрвээс биширтүгэй, аюутугай"[19] хэмээн бичих болсон нь Чингис хааны шүтэж байсан Мөнх тэнгэр нь зөвхөн хувь хүний шүтээн биш, төрийн шашин болсныг ч илэрхийлнэ. Төрийн тамгаас гадна тухай үеийн гэрэгэ, зоос зэрэг үнэт зүйлс, төрийн бодлого, үзэл санааг илэрхийлсэн албан бичгүүд дээр ч Мөнх тэнгэрийг төрийн төвшин, нийт улс үндэстний хэмжээнд шүтэж байсныг илэрхийлсэн буюу тэмдэглэн тооцсон байдаг. Мөнх хаан Францын хааны элч болох Гильом де Рубрукт: “Бидний Монголчууд цорын ганц нэгэн бурхан (Мөнх тэнгэр) -ыг шүтдэг (Believe that there is only one God). Тэрээр төрж үхэхийн заяаг захирдаг болохоор бид түүнд шударга байдаг” [20], [21] хэмээн хэлж байсан нь Их Монгол улсын үед Мөнх тэнгэрийг зөвхөн хаад ноёд биш, “Бидний Монголчууд” буюу нийт Монголчуудын шүтээн болж байсныг Мөнх хаан батлан хэлсэн явдал юм. Энд гарч буй “цорын ганц нэгэн бурхан” гэдэг нь Мөнх тэнгэрийг заажээ.
Овгийн шүтлэгээс нийт улс үндэстний шашин болж хөгжсөн шашны сэтгэлгээний түүх зөвхөн Еврей Монгол хоёр үндэстэнд тохиолдож байгаагүй. Овог аймгаас улс үндэстэн болж хөгжсөн бараг бүх үндэстэн энэ замыг туулжээ. Үүнд хамгийн анхны зохиомол шашин (байгалийн шашин гэдэг ойлголтын эсрэг утгаар хэрэглэжээ) хэмээх Зороастризмоор жишээлж болно. Заратустра(МЭӨ 628 – 551, МЭӨXIII гэсэн хэллэг ч буй) нь тухайн үеийн олон бурхад, шүтлэг бишрэлийн субъектээс Ахура Мазда(Ahura Mazda, Athura Mazda, Athuramazda, Aramazd, Ohrmazd, Ahuramazda, Hourmazd, Hormazd, Hurmuz, and Azzandara. Хурмаст гэсэн үгийн гарал үүсэлтэй холбож үзэх явдал ч буй) - г эрхэмлэн шүтэхийг онцолсон байдаг. Зороастризм нь Жүд, Христос зэрэг шашинд ихээхэн нөлөөлсөн. Буддын шашин ч Зороастризмоос зарим зүйлийг шингээж авсан гэж ярьдаг. Буддын шашныг ч гэсэн эртний Энэтхэгийн Сакяа улсын Судходана хааны хүү Сиддхартха Гаутама /563- 483/ зохиож түүнээс хойш 300 орчим жил болоод Ашока/273 - 232/ хааны үед сая төрийн дэмжлэгийг олж ихээр дэлгэрч байжээ. Христосын шашныг үүсгэгч Исүс нь өөрийгөө Давид Хааны удам, Израилийн хаан хэмээн үзэж байсан. Давид бол МЭӨ 1000 онд Израилийн хаант улсыг үүсгэн байгуулан нийслэлээ анх Иерусалим хэмээн нэрлэсэн хүн. Хэрвээ Исүсийн тэмцэл ялсан бол тэрээр хаан суух байсныг үгүйсгэх аргагүй юм. МЭ313 онд сая Ромын эзэнт гүрнээс Христосын шашныг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрчээ. Харин Исламын шашныг үндэслэгч Мухаммед /570-632/ ба Мөнх тэнгэрийн шашныг үндэслэгч Чингис хаан хоёрт ижил төсөөтэй тал буй. Энэ нь тус хоёр хүний улс төрийн тэмцэл ялсан болохоор үүсгэн байгуулсан шашин нь тухайн үеэсээ эхлэн төрийн шашны үүрэг гүйцэтгэх болжээ. Ганц харамсалтай зүйл нь Монголчууд өөрийн шашнаа хөгжүүлж уламжлах талд нь анхаарал тавиагүй, Их Монгол улс бууран доройтохын хирээр харийн шашин, соёлд дагаж оржээ.
Номзүй:
3. О.Пүрэв “Монгол бөөгийн шашин” 1998 он
4. “Ариун Библи” Эхлэл – 28 http://www.holybible.mn/
5. “Библийн тухай өгүүлдэг миний ном” Хэсэг- 2, Мөн Библийн бусад хэсэг дээр хэд хэдэн газарт энэ тухай өгүүлсэн байдаг. Египетээс гарсан нь 3:1—22; 4:1—20
6. William Barclay, The Ten Commandments. Westminster John Knox Press (2001), originally The Plain Man's Guide to Ethics (1973). ISBN 0-664-22346-X http://books.google.co.jp/books?id=jlwiXdFnaQEC&lpg=PP1&pg=PA5&redir_esc=y# v=onepage&q&f=false
7. “Монголын нууц товчоо” 1240 он ( УБ 2006 он) зүйл-172
8. Дээрх ном. зүйл-187
9. Дээрх ном. зүйл-190
10. Дээрх ном. зүйл-199
11. Дээрх ном. Зүйл- 203
12. Дээрх ном. Зүйл- 208
13. Дээрх ном. Зүйл- 224
14. Дээрх ном. Зүйл- 240
15. Дээрх ном. Зүйл- 256
16. Дээрх ном. Зүйл- 265
17. Дээрх ном. Зүйл- 265
18. Дээрх ном. Зүйл- 267
19. 1246 онд Гүюг хаанаас Ромын Пап Инносент IY -т илгээсэн албан бичиг дээр дарсан Их Монгол улсын төрийн тамгын дардас. Тус бичиг эдүгээ Ватиканы нууц архивд хадгалагдаж буй.
20. Philip Schaff.History of the Christian Church. The Middle Ages. A.D. 1049-1294 - Enhanced Version. Christian Classics Ethereal Library; 1.1 edition (June 11, 2009) B002CZQ3R0
21. The iournal of frier William de Rubruquis a French man of the order of the minorite friers, vnto the East parts of the worlde. An. Dom. 1253., by William de Rubruquis. University of Washington, From the 1900 Rockhill translation
©Зохиогч: Гүн ухааны Доктор Г.Гэрэлбаатар
No comments:
Post a Comment